XAWERY DUNIKOWSKI, Macierzyństwo (Madonna), ok. 1907

Xawery Dunikowski (1875–1964)
Macierzyństwo (Madonna), ok. 1907

gips, 68 × 82 × 54
nr inw. MNP P 618

Gips Macierzyństwo Xawerego Dunikowskiego, wybitnego rzeźbiarza związanego ze środowiskiem krakowskim i warszawskim, łączy się tematycznie z rzeźbami cyklu Kobiety brzemienne, tworzonego w latach 1906–1908, uważanego za najdoskonalsze dzieło artysty. Składał się on z czterech całopostaciowych posągów: rzeźby ustawione bezpośrednio na podłodze „mieszały się niejako z tłumem zwiedzających”. Cykl ten, określany także jako Matki, Damy, Kobiety wiejskie, charakteryzuje ekspresyjna, zwarta forma. Artysta unikał w nim portretowych rysów, starając się sprowadzić postaci do symbolu-znaku.
Podobny charakter ma popiersie poznańskie. Przedstawiona w nim dziewczęca Madonna jest fragmentarycznym ujęciem wykonanej później przez Dunikowskiego całopostaciowej rzeźby Immaculaty (zaginionej w czasie II wojny światowej, znanej jedynie z fotografii).
Odwołując się po części do dawnych wzorów ikonograficznych, artysta z niezwykłą prostotą i trafnością przekazuje ideę macierzyństwa, charakteryzując postać przez pochylenie głowy o idealizowanej dziewczęcej twarzy i gest dłoni (kojarzony ze słowami „Oto ja służebnica Pańska”), jednak gest ten w ujęciu rzeźbiarza wyraża nie tylko pokorę, ale też spokój i dumę. Jego autentyzm wynika z prostoty ujęcia, szkicowości i wydobycia z materii tylko niektórych elementów. Pochylenie głowy, zamknięcie oczu, gest ręki znamionują całkowite zwrócenie się postaci ku własnemu wnętrzu. Oglądana z boku rzeźba uzyskuje nowy wyraz: włosy tworzące rodzaj welonu, na kształt arkady, wydobyte z bezkształtnej materii, przenoszą uwagę na formę rzeźby, wyraz całej bryły, monumentalizują ją, a pusta przestrzeń między szyją i owalem włosów ożywia znaczenie siedliska, „naczynia życia”. Związanie delikatności postaci ze zwartą, mocną, syntetyczną formą stanowi o wyjątkowości tej rzeźby.

tekst: Dorota Suchocka

Maternity (Madonna), ca. 1907
plaster bust, 68 × 82 × 54

Xawery Dunikowski’s plaster Maternity, the work of an outstanding sculptor associated with Kraków and Warsaw, is connected to theme with the sculptures of the Pregnant Women suite, made in the years 1906–1908, and seen as the acme of the artist’s oeuvre. It consisted of four full-figure statues: the sculptures, standing directly on the floor, “seemed to mix with the crowd of the visitors.” The suite, also known as Mothers, Ladies, Peasant Women, is famous for its expressive concise form. The artist avoided any elements of portraiture, trying to limit the figures to a symbol or a sign.
The Poznań bust is similar in nature. The girlish Madonna is a fragment of Dunikowski’s full-figure sculpture titled Immaculata of a later date (lost during WW II, known only from a photograph).
Partly taking advantage of old iconographic patterns, the artist simply and accurately conveys the idea of maternity, portraying the figure by a tilt of the head, an idealised girl’s face, and a gesture of the hand (reminiscent of the words “Here am I, the servant of the Lord”). However, this gesture as portrayed by the sculptor is indicative not only of humility, but also of serenity and pride. Its authenticity arises from the simplicity of execution, a sketchy nature and concentration on selected elements matter only. The tilt of the head, the closing of the eyes, and finally the gesture of the hand highlight the figure’s total immersion in herself. Seen from the side, the sculpture gains a new dimension: the hair makes up a kind of arcade-shaped veil. The hair, brought out of amorphous matter, directs attention to the form of the sculpture, to the message conveyed by its entire form, and makes it look monumental. The empty space between the neck and the oval of the hair stresses the significance of the woman as “a vessel of life.” The combination of the fragile figure with a compact, powerful and concise form adds to the uniqueness of the sculpture.