UKR – див. нижче

 

2. Stanisław Kubicki, Mojżesz przed krzewem gorejącym, 1933

 

Dane o obiekcie

olej na płótnie, 201 x 145 cm

Depozyt Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu.

O obrazie

W zetknięciu z dziełem Kubickiego szybko można zyskać przekonanie, iż interakcja z widzem była dla autora kwestią kluczową. Malarz najpierw zaskakuje nas geometryczną strukturą różnokolorowych figur, które w pierwszym momencie nie wydają się być niczym więcej niż chaotyczną gmatwaniną. Tymczasem, po dokładnym przyjrzeniu, nasze oczy w porozumieniu z umysłem zaczynają nadawać sens widzianym formom – być może nasze odczytanie okaże się spójne z propozycją twórcy. Z kalejdoskopowego układu fluorescencyjnych barw wyłania się postać w szacie, której kolor stopniowo przechodzi od błękitu po purpurę. Czerwone plamy przyjmują kształt dłoni i stopy widzianej od spodu. Dobór barw nie jest przypadkowy. Czerwień kojarzy się z krwią, purpura z władzą królewską, fiolet z pokutą i ofiarą. Twarz postaci odwrócona jest profilem, manifestacyjnie unosi ręce jak kapłan do modlitwy. Gorąca żółcień wydobywa sylwetkę z mroku.

Tytuł sugeruje, aby figurę identyfikować ze starotestamentowym prorokiem Mojżeszem. Biblijny temat artysta podejmuje z typową dla siebie śmiałością – w jednym dziele kompiluje dwa wątki opowieści. Pierwszy to moment powołania, kiedy Bóg objawił się Mojżeszowi w gorejącym krzewie i przekazał mu misję wyprowadzenia narodu wybranego z niewoli egipskiej. Drugi to zwycięska walka Izraelitów z Amalekitami, której sukces zawdzięczano żarliwej modlitwie Mojżesza ‒ dopóki prorok trzymał ręce wzniesione wysoko, dopóty Izraelici zwyciężali. Artysta tym wydarzeniom nadaje nowoczesną formę, która sytuuje obraz pomiędzy abstrakcją a figuracją. Jest to ostatnia, niedokończona wypowiedź Kubickiego. Szare pola, które dynamicznie dzielą płótno, miały zostać wypełnione plamami żywych kolorów. Owo niedopowiedzenie można jednak uznać za atut, dzięki któremu otwiera się szersze pole do interpretacji.

O artyście

Stanisław Kubicki (1889 Ziegenhain – 1942 Warszawa?) był grafikiem, poetą, malarzem i teoretykiem sztuki, związanym ze środowiskiem artystycznym Berlina i Poznania, gdzie wraz z Jerzym Hulewiczem współorganizował grupę „Bunt”. Kubickiego uważa się za najważniejszego reprezentanta ekspresjonizmu i pierwszego konsekwentnego abstrakcjonistę w sztuce polskiej. Należał do pokolenia awangardy, która próbowała podważyć dotychczasową wizję sztuki i społeczeństwa. Jako zdeklarowany anarchista sprzeciwiał się wszelkim frakcjom politycznym, również poglądom Piłsudskiego. W roku 1918 przeniósł się do Berlina, gdzie z czasem polityczna rzeczywistość wymusiła na nim zajęcie jasnego stanowiska. W 1934 r. Kubicki wrócił do Polski i wbrew wcześniejszym postawom wzniósł pomnik ku czci Marszałka i legionistów (1935–1939 w podpoznańskim Kobylepolu; niezachowany). W czasie II wojny światowej artysta zaangażował się w działalność polskiego podziemia, pełniąc służbę kuriera do ambasad państw neutralnych w Berlinie. Został schwytany przez gestapo na pogrzebie Hulewicza. W 1942 r. został zamęczony na śmierć, prawdopodobnie na warszawskim Pawiaku.

Ciekawostki

• Kubicki cenił poezję na równi ze sztukami plastycznymi. Malując Mojżesza…, pracował jednocześnie nad poematem Krzew gorejący. Fragment tego poruszającego utworu znajdziesz TUTAJ.
• Praca nad obrazem zbiegła się z momentem zwrotnym w biografii Kubickiego – malarz opuścił wówczas nazistowskie Niemcy, a angażując się w sprawy polityki, zamilkł jako artysta. Jest to więc jego ostatnie dzieło.
• Kubicki wykluczany był z oficjalnych wystaw w Polsce z powodu zarzutu, iż „sztuki narodowej nie reprezentuje” (krytykowano artystę za pisanie dwujęzycznych, polsko-niemieckich wierszy). Na przekór tej opinii, gdy zmarł Piłsudski, wzniósł ku jego czci pomnik. Warto pamiętać, że śmierć Marszałka nie oznaczała wygaśnięcia jego kultu – przeciwnie, nawet go pogłębiła. Interesujący jest fakt, iż już w latach 1917–1919 w Piłsudskim widziano „Mojżesza”, który na podobieństwo biblijnego prawodawcy ustanowi nowy porządek i doprowadzi Polskę do upragnionej wolności. Motyw Mojżesza stał się wówczas popularny w kontekście szerzącej się propagandy narodowej. Nie można przesądzić, czy postać z obrazu Kubickiego ma bezpośredni związek z Piłsudskim, niemniej nie jest to wykluczone. W latach 30. zauważa się ideowy powrót do treści religijnych, które inspirowały artystę w okresie działalności „Buntu”. Być może Kubicki skrzyżował w swoim obrazie oba istotne dla siebie wątki: polityczny i religijny.
• Kubicki był uznawany za duchowego przywódcę poznańskiego zrzeszenia artystów i literatów „Bunt” (działającego w latach 1918–1922 w powiązaniu z czasopismem „Zdrój”). Nazwa grupy miała podwójne, dwujęzyczne znaczenie (po niemiecku słowo to oznacza „pstrokaty, kolorowy”) i wyrażała dzięki temu główne postulaty polityczno-estetyczne. Od początku swojej działalności „Bunt” utrzymywał kontakty z niemieckimi ruchami awangardowymi i z redakcjami ekspresjonistycznych czasopism, takich jak „Die Aktion” czy „Der Sturm”. „Bunt” współtworzyli m.in. Margarete i Stanisław Kubiccy, Jerzy Hulewicz, Adam Bederski, Stefan Szmaj, August Zamoyski.

Opracowanie: Kinga Sibilska, Dział Edukacji MNP

 

 

2. Станіслав Кубіцький «Мойсей перед Неопалимою купиною», 1933

Полотно, олія, 201 х 145 см

Фонд Провінційної публічної бібліотеки та Центру культури в Познані.

Про картину

На перший погляд картина дивує нас геометричною структурою різнокольорових фігур, які здаються хаотичною купою. З часом перед нами постає фігура в мантії, що виходить із флюоресцентного калейдоскопу, колір якої поступово змінюється від синього до фіолетового. Червоні плями набувають форми рук і ноги. Вибір кольорів не випадковий. Червоний асоціюється з кров’ю, пурпуровий  – з королівською владою, фіолетовий – з покаянням і жертвою. Обличчя фігури повернуте в профіль, вона демонстративно піднімає руки, як священник у молитві. Яскравий жовтий колір виділяє силует із темряви.

Назва говорить про те, що фігуру слід ототожнювати зі старозавітним пророком Мойсеєм. Художник із властивою йому сміливістю звертається до біблійної теми — він поєднує в одному творі дві лінії оповіді. Перша лінія – то момент покликання Мойсея, коли Бог з’явився йому в палаючому кущі й довірив місію вивести Вибраний народ з єгипетської неволі. Друга – це перемога ізраїльтян над амаликитянами, успіху якої передувала палка молитва Мойсея – поки пророк високо тримав руки, ізраїльтяни перемагали. Художник надає цим подіям сучасної інтерпретації, так, що картина виявляється на межі між абстракцією та фігуративним живописом. Картина є останнім, незакінченим повідомленням Кубицького. Сірі ділянки, які динамічно розділяють полотно, мали бути заповнені вкрапленнями яскравих кольорів. Однак це заниження можна вважати перевагою, що відкриває ширше поле для інтерпретації.

Про автора

Станіслав Кубіцький (1889 Цигенгайн – 1942 Варшава?) Графік, поет, живописець і теоретик мистецтва, пов’язаний із мистецьким середовищем Берліна та Познані, де разом із Єжи Гулевичем він організував групу «Бунт». Кубіцький вважається найважливішим представником експресіонізму та першим послідовним абстракціоністом у польському мистецтві. Він належав до покоління авангарду, яке намагалося підірвати сучасне бачення мистецтва та суспільства. Як відданий анархіст, він був проти всіх політичних фракцій. У 1918 р. переїхав до Берліна, а в 1934 р. повернувся до Польщі. Під час Другої світової війни брав участь у діяльності польського підпілля, працюючи кур’єром до посольств нейтральних країн у Берліні. Був схоплений гестапо на похороні друга Єжи Гулевича, убитого в 1942 році.

* Muzeum Narodowe w Poznaniu – Національний музей в Познані.

Підготувала: Кінга Сибільська, Відділ освіти MNP