TEODOR AXENTOWICZ, Święto Jordanu, 1893

Teodor Axentowicz (1859–1938)
Święto Jordanu, 1893

olej na płótnie, 125 × 212
nr inw. MNP Mp 300

Axentowicz, wywodzący się po ojcu z rodziny polskich Ormian, po matce z Węgier, dzieciństwo i młodość spędził we Lwowie. Po studiach w akademii monachijskiej (1878–1882) osiadł na kilkanaście lat w Paryżu, tam też namalowane zostały jego najsłynniejsze kompozycje: Święto Jordanu, Kołomyjka i Święcone. Szkice do obrazów były jednak owocem wyjazdów artysty w okolice Kołomyi i Jamna na Ukrainie oraz fascynacji życiem, folklorem i obrzędowością Hucułów, wschodniokarpackich górali.
Obraz przedstawia obrzęd Święta Jordanu, jednego z najważniejszych świąt Kościoła prawosławnego i greckokatolickiego. Zwane też Świętem Objawienia Pańskiego (Trzech Króli), upamiętnia chrzest Chrystusa w rzece Jordan. Po liturgii w świątyni procesja prowadzi duchownego ku strumieniowi, gdzie przez zanurzenie krzyża następuje poświęcenie wody i skropienie nią wiernych trzymających świece. Uroczystość kończy zaczerpnięcie wody przez wiernych i odprowadzenie popa do świątyni.
W obrazie Axentowicza wielofiguralne przedstawienie zostało ujęte z niskiego punktu widzenia i zakomponowane na tle ośnieżonego wzgórza. Taka konstrukcja przestrzeni, wynosząca horyzont niemalże po górną krawędź, uczyniła z białego wzgórza wzniosłe tło dla uroczystości. Malarza nie pasjonował jednak religijny wymiar sceny, lecz jej malarski wyraz. Specyficzna perspektywa zamiast monumentalizować, wzmogła dynamikę kompozycji i jej wybitną dekoracyjność, a ukazany pod światło wielokierunkowy ruch kilku grup figuralnych stał się nade wszystko atrakcyjną grą silnie skontrastowanych jaskrawych plam barwnych i białego tła. W zgodzie z takim ujęciem pozostaje także kompozycja pierwszego planu z reporterskim niemal zapisem sceny przedstawiającej grupę Hucułów wokół przerębla i ostentacyjnie odwróconego, klęczącego mężczyznę.
Ta wyrazista wizja Axentowiczowska wpłynęła kilka lat później na dzieła artystów młodszego pokolenia: Fryderyka Pautscha, Kazimierza Sichulskiego i Władysława Jarockiego. Wyjeżdżając w Karpaty, podejmowali nie tylko tę samą tematykę huculską, ale także właściwe Axentowiczowi dekoratywne ujęcie.

tekst: Maria Gołąb

The Jordan Holiday, 1893
oil on canvas, 125 × 212

Axentowicz, a descendant of Polish Armenians on his father’s side, of Hungarian descent on his mother’s side, spent his childhood and youth in Lviv. After studying at the Munich Academy (1878–1882) he settled down in Paris for a few years, where he painted his most famous compositions: The Jordan Holiday, Kolomyika and Easter Meal. However, sketches for the paintings were a result of the artist’s trips to the area of Kolomyia and Yamna in Ukraine and his fascination with the life, folklore and custom of the Hutsul, or East Carpathian highlanders.
The painting shows the rite of the Feast of Jordan, one of the major holidays of the Orthodox and Greek Catholic Church. Also known as the Feast of Epiphany (Twelfth Night), it commemorates Christ’s baptism in the River Jordan. After a liturgy in church a parade leads a priest towards a stream, where the water is blessed through the immersion of a cross.  Then the congregation, holding candles, is sprinkled with the holy water. The ceremony is concluded when the faithful draw water for themselves and accompany the priest back to the church.
In Axentowicz’s painting a multi-figural scene is seen from down below and is composed on the background of a snow-capped hill. Such a construction of space, raising the horizon close to the upper edge, made the white hill an appropriate backdrop for the solemn rites. Still, the painter was not so much intrigued by the religious dimension of the scene but rather by its rendition in painting. The unique perspective, instead of making the work monumental, enhances the dynamics of the composition and its exceptional decorativeness, and the multidirectional movement of a number of figural groups, seen against the light, is first of all an attractive game of strongly contrasted garish patches of colour on a white background. Such a depiction matches the composition of the foreground, with what appears to be almost an eyewitness’s account of a scene representing a group of Hutsul around a hole in the ice and a kneeling man, with his back ostentatiously to the viewer.
A few years later this clear vision by Axentowicz influenced works by artists of a younger generation: Fryderyk Pautsch, Kazimierz Sichulski, and Władysław Jarocki. Making trips to the Carpathians, not only did they take up the same Hutsul subjects, but also reiterated Axentowicz’s decorative approach.