WOJCIECH GERSON, Zjawa Barbary Radziwiłłówny, 1886

Wojciech Gerson (1831–1901)
Zjawa Barbary Radziwiłłówny, 1886

olej na płótnie, 281 × 189 cm
nr inw. MNP Mp 64

Wojciech Gerson zajmuje w historii sztuki polskiej pozycję wyjątkową. Jego działalność była rozległa i wielokierunkowa, a dorobek malarski – ogromny. Uprawiał różnorodne techniki malarskie, rysunkowe i graficzne, był także wybitnym pedagogiem i komentatorem sztuki.
Jako autor licznych kompozycji historycznych – najwyżej stawianych w akademickiej hierarchii tematów, starał się konkurować ze stojącym u szczytu sławy Matejką. Jedną z nich jest Zjawa Barbary Radziwiłłówny.
Barbara (1523–1551) była córką litewskiego magnata Jerzego Radziwiłła. Jej romans z późniejszym królem Zygmuntem Augustem zakończył się potajemnym ślubem, którego królewscy rodzice – Zygmunt Stary i Bona – nigdy nie zaakceptowali jako sprzecznego z polską racją stanu. Przeciwko temu małżeństwu burzyła się także szlachta zaniepokojona zwiększeniem wpływów rodów litewskich na politykę państwa. Koronacja Barbary odbyła się w 1550 r., po śmierci starego króla; rok później królowa, trapiona chorobą, zmarła. Jej śmiercią niesłusznie obciążano Bonę, która miałaby posłużyć się trucizną. Zygmunt August nigdy nie pogodził się ze stratą żony; otoczył się astrologami, alchemikami i magami, uczestniczył w seansach wywoływania ducha Barbary przy udziale czarnoksiężnika Twardowskiego. Przedstawiona na obrazie scena ukazywania się zjawy utraconej żony (opisana m.in. w Mistrzu Twardowskim J. I. Kraszewskiego) emanuje aurą tajemniczości i grozy. Teatralność sceny podkreślają wyraziste pozy i gesty pierwszoplanowych postaci, umieszczonych w cieniu. Kontrastuje z nimi unosząca się w obłoku dymu jasna, nieruchoma postać królowej, ujęta na wzór przedstawień Madonny.
Obdarzona niezwykłą urodą i temperamentem, Barbara była typową kobietą odrodzenia. Współcześni osądzali ją surowo, dopiero XIX w. uznał dramatyczne dzieje królewskiego małżeństwa za przykład miłości romantycznej. Jej losy stały się tematem wielu utworów literackich, a także dzieł malarskich, m.in. Władysława Łuszczkiewicza, Józefa Simmlera, Artura Grottgera, Aleksandra Kotsisa i Jana Matejki. Płótno Gersona jest drugą autorską wersją obrazu namalowanego w 1885 r.

tekst: Dorota Suchocka

  AUDIODESKRYPCJA
  dla osób z dysfunkcją wzroku

Informacje o dziele w Polskim Języku Migowym?
Ściągnij aplikację Muzea w PJM!

Barbara Radziwiłłówna’s Apparition, 1886
oil on canvas, 281 × 189

Wojciech Gerson occupies a privileged position in the history of Polish art. His works were varied and versatile and his painting output enormous. He used multiple different painting, printing and drawing techniques and was a distinguished educator and art critic.
As a painter of numerous historical compositions, which were the most prestigious themes in the academic hierarchy of subjects, he tried to compete against Matejko, who was at that time at the height of his fame. One of Gerson’s compositions of this kind is Barbara Radziwiłłówna’s Apparition.
Barbara (1523–1551) was a daughter of a Lithuanian magnate Jerzy Radziwiłł. Her affair with the later King Sigmund Augustus led to a clandestine marriage, which the royalties – Sigmund the Elder and Bona – never approved of as contrary to the Polish raison d’état. The nobility, too, were against the marriage, anxious about the mounting influence of Lithuanian families in the royal court. Barbara’s coronation took place in 1550, after the death of the old king. The following year the queen succumbed to an illness and died. Her death was unjustly put down to Bona, who was alleged to have poisoned her. Sigmund Augustus never reconciled with his wife’s death; surrounded by astrologers, alchemists and diviners, he took part in séances of conjuring up Barbara’s apparition in the presence of the sorcerer Twardowski. The scene represented in the painting, the apparition of the dead wife (described e.g. in J. I. Kraszewski’s book Mistrz Twardowski) gives off an aura of mystery and awe. The theatrical nature of the scene is stressed by the clear poses and gestures of the figures of the foreground, placed in the shadow. They stand in sharp contrast to the light and motionless figure of the queen, enveloped in a cloud, which is patterned on images of the Madonna.
A woman of exceptional beauty and temperament, Barbara was a typical Renaissance figure. Her contemporaries judged her harshly and only in the 19th c. was the dramatic history of the royal couple seen as a paragon of Romantic love. Her life story was the subject matter of many literary works and paintings, e.g. by Władysław Łuszczkiewicz, Józef Simmler, Artur Grottger, Aleksander Kotsis, and Jan Matejko. Gerson’s painting is the author’s second version of this painting completed in 1885.