Do Muzeum Narodowego w Poznaniu wróciły trzy zabytkowe obiekty utracone w czasie II wojny światowej, a zostały odzyskane dzięki działaniom restytucyjnym Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W Poznaniu pozostaną dwa obrazy Michała Gorstkina Wywiórskiego: „Przedwiośnie” i „Autoportret w plenerze”, a do Muzeum Zamku w Gołuchowie powraca flamandzki gobelin „Scena w ogrodzie” z przełomu XVII i XVIII wieku.

W przekazaniu odzyskanych dzieł wzięła udział pani minister Marta Cienkowska oraz Elżbieta Rogowska, zastępca dyrektora Departamentu Dziedzictwa Kulturowego w MKiDN. Uroczystość odbyła się 25 września br. w Muzeum Sztuk Użytkowych w Zamku Królewskim w Poznaniu.

Restytucja dóbr kultury, zarówno utraconych w wyniku II wojny światowej, jak i skradzionych po 1945 r., należy do priorytetowych zadań Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. To wyraz troski o naszą tożsamość. Odbudowując rozproszone zbiory polskich kolekcji, przywracamy pamięć. Resort kultury prowadzi aktualnie ponad 190 postępowań restytucyjnych w 18 krajach na świecie, m.in. w Polsce, Niemczech, Austrii, Holandii, Francji, Wielkiej Brytanii i w Stanach Zjednoczonych. W I poł. 2025 r. zostały wszczęte 23 sprawy restytucyjne. W ostatnich dwóch latach udało się odzyskać 92 pojedyncze obiekty, a od 2008 r. już ponad 800. Dziś do polskich zbiorów wracają kolejne cztery obiekty: dwa obrazy, gobelin i starodruk – mówiła Marta Cienkowska, ministra kultury i dziedzictwa narodowego. – Dziękuję pracownikom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a także Muzeum Narodowego w Warszawie i Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu, którzy rozpoznali zaginione obiekty na rynku sztuki i powiadomili o tym resort kultury. Dzięki temu mogliśmy rozpocząć działania restytucyjne. Dziękuję także dotychczasowym posiadaczom tych zabytków, którzy zdecydowali się bezwarunkowo zwrócić obiekty do macierzystych kolekcji. Dzięki tej godnej naśladowania postawie możemy odbudowywać uszczuplone przez wojnę i kradzieże polskie kolekcje – dodała.

 

Tajemnicze losy obrazów Michała Gorstkina Wywiórskiego

Do Muzeum Narodowego w Poznaniu  zostały przekazane dwa obrazy Michała Gorstkina Wywiórskiego: „Przedwiośnie” z pocz. XX w. oraz „Autoportret w plenerze” z 1913 r. Ich przedwojenne losy nie są do końca znane. W czasie okupacji dzieła trafiły do zbiorów Muzeum Miejskiego w Poznaniu. Być może zostały zakupione w miejskim lombardzie, ponieważ na jednym z dzieł zachowała się nalepka tej instytucji. Mogły zostać również zarekwirowane przez Niemców na terenie Poznania.

Obrazom zostały nadane zostały niemieckie numery inwentarzowe. Opatrzono je również pieczęciami Kulturamt der Gauhauptstadt Posen, czyli Urzędu do spraw Kultury, który sprawował nadzór nad przejętym przez nazistów Muzeum Miejskim.

Zbiory Muzeum Miejskiego były podczas wojny kilkukrotnie przemieszczane. Podczas działań wyzwoleńczych w styczniu i lutym 1945 r. z magazynu muzealnego zniknęło około 250 obrazów. Część z nich była później rewindykowana z ZSRR.

Zachowana kolekcja dawnego Muzeum Miejskiego trafiła do Muzeum Narodowego w Poznaniu na początku 1953 r. Wśród przekazanych dzieł nie było jednak kilkudziesięciu obrazów, rysunków i rzeźb, w tym dwóch obrazów Michała Gorstkina Wywiórskiego „Przedwiośnie” i „Autoportret w plenerze”.

Zaginione obrazy zostały rozpoznane na rynku aukcyjnym na terenie Polski w 2024 r. Po interwencji resortu kultury, rozpoczęły się rozmowy z posiadaczką o zwrocie obiektów. Dzięki osiągniętemu porozumieniu obrazy mogły powrócić do kolekcji publicznej, z której zostały utracone.

 

XVIII-wieczny gobelin odnaleziony na internetowej aukcji

Flamandzki gobelin „Scena w ogrodzie” z przełomu XVII i XVIII stulecia stanowił element wyposażenia Zamku w Gołuchowie, siedziby Ordynacji Czartoryskich. Przed wybuchem II wojny światowej księżna Maria Ludwika z Krasińskich Czartoryska, zarządzająca ordynacją w imieniu swojego małoletniego syna, nakazała ewakuację najcenniejszych zbiorów. Zostały one przewiezione Warszawy i ukryte w należącej do rodziny Czartoryskich kamienicy przy ul. Kredytowej. Wśród ewakuowanych dzieł znajdował się także gobelin „Scena w ogrodzie”.

W grudniu 1941 r. Niemcy odnaleźli zbiory gołuchowskie ukryte przy Kredytowej i przewieźli je do Muzeum Narodowego w Warszawie. Zarekwirowane obiekty zostały spisane i sfotografowane. Dzięki temu w zbiorach warszawskiego Muzeum Narodowego zachowała się fotografia gobelinu „Scena w ogrodzie”.

Po wybuchu powstania warszawskiego wiele dzieł zgromadzonych w Muzeum Narodowym w Warszawie uległo zniszczeniu i kradzieży. Zbiory gołuchowskie zostały wywiezione przez Niemców do składnicy na zamku Fischorn w Austrii. Tam część z nich zaginęła w nieznanych okolicznościach.

Gobelin „Scena w ogrodzie” został wystawiony na aukcji na jednym z portali internetowych w lipcu br. Rozpoznali go pracownicy Muzeum Narodowego w Warszawie. Dzięki interwencji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego sprzedaż wstrzymano.

Resort kultury wspólnie z pracownikami Muzeum Narodowego w Warszawie oraz Muzeum Narodowego w Poznaniu przeprowadził szczegółową weryfikację i potwierdził proweniencję tkaniny. W wyniku negocjacji dotychczasowy posiadacz gobelinu zdecydował o zwrocie obiektu, a ministra Kultury podjęła decyzje o przekazaniu go do macierzystej kolekcji na Zamku w Gołuchowie.

Gobelin to kolejne dzieło, które powróciło do zbiorów gołuchowskich dzięki działaniom restytucyjnym Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W 2023 r. do Gołuchowa powrócił z Hiszpanii średniowieczny dyptyk Mater Dolorosa i Ecce Homo.

 

Z niemieckiego antykwariatu do polskiego księgozbioru

Do macierzystego księgozbioru Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu powrócił Johanna Albrechta Gesnera Historisch-physicalische Beschreibung des würtembergischen Wild- Bades, sowohl zum Dienst dererjenigen, welche sich dieses Bades bedienen wollen; als auch zu einem Versuch einer nachfolgenden Beschreibung aller Flüsse, Bäche, Seen, Sauerbronnen und Bäder des Herzogthums Würtemberg został wydany w Stuttgarcie w 1745 r. Najprawdopodobniej już od 1885 do 1945 r. znajdował się w zbiorach publicznych w Poznaniu, kolejno: w bibliotece Towarzystwa Historycznego Prowincji Poznańskiej, Landesbibliothek Posen, Kaiser-Wilhelm-Bibliothek, a następnie w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu. Zapewne między rokiem 1945 a końcem XX wieku trafił nielegalnie do obrotu antykwarycznego i został bezprawnie wywieziony z Polski.

Starodruk odnaleźli na aukcji internetowej pracownicy. Stan zabytku jest bardzo dobry. Zachowała się oryginalna oprawa, a na kartach widoczne są biblioteczne pieczęcie, które umożliwiły identyfikację obiektu.

Właściciel antykwariatu w Niemczech, który wystawił starodruk do sprzedaży, po zapoznaniu się z jego historią i proweniencją, zdecydował się zwrócić zabytek, który został uroczyście przekazany do Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu na tej samej konferencji.

Tekst: red. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Dowiedz się więcej o restytucji dóbr kultury: https://www.gov.pl/web/kultura/restytucja-dobr-kultury

Poznaj historię dyptyku Mater Dolorosa i Ecce Homo z Zamku w Gołuchowie: https://www.gov.pl/web/kultura/odnaleziony-w-hiszpanii-dyptyk-z-warsztatu-dierica-boutsa-wraca-do-polski

https://www.gov.pl/web/kultura/dyptyk-z-warsztatu-dierica-boutsa-wrocil-do-zamku-w-goluchowie