JÓZEF WALL, Portret Fryderyka Skórzewskiego i Macieja Grabowskiego, 1787

Józef Wall (1754–1798)
Fryderyk Skórzewski z pełnomocnikiem Maciejem Grabowskim, 1787

olej na płótnie, 135 × 97 cm

Dwaj mężczyźni zostali przedstawieni w trakcie rozmowy. Jej przedmiotem jest zwój papieru, który starszy, stojący, prezentuje młodszemu, siedzącemu. Konwersacja toczy się na tle pastoralnego krajobrazu, w pobliżu górującego nad sceną kobiecego popiersia. Obraz należy do, rozpowszechnionego w epoce oświecenia, zwłaszcza w Anglii, typu portretów konwersacyjnych. Możliwe, że namalowany został w Rzymie, gdzie jego autor, Józef Wall, przebywał na stypendium ufundowanym przez Stanisława Augusta. Bohater obrazu odbywał zaś, jak większość ówczesnych młodych arystokratów, grand tour – edukacyjną podróż po krajach Europy. Jedną z pamiątek po takich eskapadach były portrety w towarzystwie przewodnika czy mentora.
Głównym bohaterem obrazu jest siedzący młodzieniec. To Fryderyk Skórzewski, który w momencie powstania obrazu osiągał pełnoletniość. Urodził się w Berlinie w 1768 roku. Jego rodzicami chrzestnymi była pruska para królewska. Na dworze Fryderyka Wielkiego spędził wraz z matką pierwsze lata życia. Przed śmiercią matka powierzyła swoje dzieci (Fryderyka i dwie córki) opiece króla. Fryderyk Wielki pozwolił rodzinie na zabranie osieroconych córek, zatrzymał natomiast chłopca – jednak krewni sprzeciwili się tej decyzji i potajemnie wywieźli go z Berlina. Chłopiec kształcił się w Warszawie. Odziedziczonym przez niego majątkiem zarządzała w tym czasie babka wraz z plenipotentem Maciejem Grabowskim. Na obrazie wręcza on Fryderykowi mapę dziedziczonych przez niego ziem – dóbr łabiszyńskich. Portret dotyczy więc momentu inicjacji dziedzica. Spuścizna, która do niego trafia, nie obejmuje jedynie dóbr materialnych, ale także niejednoznaczne przesłanie związane z postawą moralną, reprezentowaną na obrazie przez pomnik matki. Symboliczne przekazanie dziedzictwa odbywa się w pobliżu kobiecego popiersia przedstawiającego generałową Mariannę z Ciecierskich Skórzewską. Była ona jedną z najsłynniejszych sawantek epoki, zaliczała się do najbliższego dworu Fryderyka Wielkiego. Potomność uznała ją za zdrajczynię sprawy polskiej, a plotki – za kochankę króla Prus, którego synem rzekomo miał być Fryderyk. W czasie wytyczania granic rozbiorowych Polski w 1772 roku, korzystając z pomocy króla Prus, przeprowadziła meliorację własnych ziem. Budowa Kanału Bydgoskiego zainicjowana przez Fryderyka Wielkiego wiązała się z tworzeniem, omijającej Gdańsk, drogi wodnej z Prus. Skórzewska zadbała, by przy tej okazji powstał Kanał Notecki. Kanał Bydgoski był inicjatywą służącą tyleż dobru Wielkopolan, ile wzrostowi potęgi gospodarczej Prus, dlatego postawa Marianny budziła kontrowersje.
Centrum dóbr i stałą siedzibą Skórzewskich był Margonin, gdzie w latach 40. wzniesiono niewielki dwór. Tam zamieszkał Skórzewski po ślubie ze swą powinowatą Anną Garczyńską, około 1790 roku. Budowla ta na obrazie nie została jednak przedstawiona. Rozległy pejzaż w tle nie odnosi się do okolic Margonina, lecz do Łabiszyna. Widoczny w głębi piętrowy budynek jest prawdopodobnie zapowiedzią planowanego pałacu w Lubostroniu.
Obraz Józefa Walla miał pełnić funkcję rehabilitacji Marianny, usprawiedliwiać jej przyjaźń z wrogiem. Dzieło przedstawia ostatnią wolę Skórzewskiej, przekazywaną synowi wraz z mapą ziem łabiszyńskich i związaną z nimi historią. Górujące nad sceną popiersie antenatki rodu, kreatorki tradycji, gloryfikuje jej działania. Fryderyk Skórzewski kontynuował spuściznę matki poprzez zaangażowanie w sprawy publiczne – w okresie Księstwa Warszawskiego został pierwszym prezesem departamentu bydgoskiego, później marszałkiem sejmiku. Najlepiej jednak czuł się w swoich dobrach – był bibliofilem, uratował wiele pamiątek narodowych, był też, jak matka, znakomitym gospodarzem.
Obraz Walla, conversation piece, pamiątka z podróży do Rzymu, jest przedstawieniem wkroczenia bohatera w dorosłe życie, a przede wszystkim apoteozą matki. Jej syn, jak pokazała historia, kontynuował jedynie pozytywny wątek wzoru jej życia.

tekst: Agnieszka Skalska

Fryderyk Skórzewski with Plenipotentiary Maciej Grabowski, 1787

oil on canvas, 135 × 97 cm

Two men are shown having a conversation, taking about a scroll of paper which the older, standing man presents to the younger, seated one. The conversation takes place against the backdrop of a pastoral landscape, near a female bust towering over the scene. The painting belongs to a type of conversational portrait widespread during the Enlightenment, especially in England. It may have been painted in Rome, where its author, Józef Wall, was staying on a scholarship funded by King Stanislaus Augustus. The painting’s protagonist was, like most young aristocrats of the time, on a grand tour, or an educational trip across Europe. One of the souvenirs of such journeys were portraits in the company of a guide or mentor.
The main character is the seated young man. His name is Fryderyk Skórzewski, who reached the age of majority at the time of the painting. He was born in Berlin in 1768 and his godparents were the Prussian royal couple. He spent the first years of his life with his mother at the court of Frederick the Great. Before his mother died, she entrusted her children (Fryderyk and two daughters) to the care of the king. Frederick the Great allowed the family to take the orphaned daughters, but kept the boy; however, his relatives opposed this decision and secretly removed the young man from Berlin. The boy was educated in Warsaw. The estate he inherited was managed at the time by his grandmother together with the plenipotentiary Maciej Grabowski. In the painting, the latter hands over to Fryderyk a map of his inherited estate of Łabiszyn. The portrait thus depicts the moment of the heir’s initiation. His legacy includes not only material goods, but also an ambiguous message related to his moral attitude, represented in the painting by a statue of his mother. The symbolic handing over of the legacy takes place near a female bust depicting Marianna Skórzewska née Ciecierska, wife of an army general. She was one of the most famous savants of the era, very close to the court of Frederick the Great. She was regarded by posterity as a traitor to the Polish cause, and rumour has it that she was the mistress of the King of Prussia and that Fryderyk was allegedly the king’s son. At the time of the delineation of Poland’s partition borders in 1772, with the help of the King of Prussia, she carried out the land reclamation of her own estates. The construction of the Bydgoszcz Canal, initiated by Frederick the Great, was connected with the creation of a water route from Prussia that bypassed Gdańsk. Skórzewska ensured that the Noteć Canal was built on this occasion. The Bydgoszcz Canal was an initiative serving the good of Wielkopolska as much as the growth of Prussia’s economic power, so Marianna’s attitude was controversial.
The centre of the estate and the permanent seat of the Skórzewski family was Margonin, where a small manor house was erected in the 1740s. It was there that Skórzewski settled after his marriage to his relative Anna Garczyńska, around 1790. However, this building is not depicted in the painting. The vast landscape in the background does not represent Margonin but Łabiszyn. The two-storey building in the background is probably a prefiguration of the planned palace in Lubostroń.
The painting by Józef Wall was intended as a rehabilitation of Marianna and a justification of her friendship with the enemy. The work depicts Skórzewska’s last will, handed down to her son together with a map of the Łabiszyn estate and its history. Towering above the scene is a bust of the family’s female ancestor, the creator of tradition; the object glorifies her actions. Fryderyk Skórzewski continued his mother’s legacy through his involvement in public affairs. During the Duchy of Warsaw, he became the first chairman of the Bydgoszcz department and later marshal of the regional assembly. However, he felt really at home in his estates; he was a bibliophile, saved many national memorabilia, and was, like his mother, an excellent host.
Wall’s painting, a conversation piece, a souvenir from a trip to Rome, depicts the protagonist’s entry into adulthood and above all an apotheosis of his mother. Her son, as the story showed, continued solely the positive aspects of her life.