WŁADYSŁAW ŚLEWIŃSKI, Stara Bretonka, 1896

Władysław Ślewiński (1856–1918)
Stara Bretonka, ok. 1896

olej na płótnie, 38 × 46 cm
nr inw. MNP Mp 387

Obraz namalowany został w Bretanii, dokąd Ślewiński wyjeżdżał od 1889 r., najpierw z malarzami z grupy Pont-Aven, skupionymi wokół Paula Gauguina, potem już sam, do swej posiadłości w Le Pouldu. Pod Gauguinowskim wyznaniem: „Kocham Bretanię. Znajduję tu i dzikość i prymityw, słyszę [tu] głuchy, matowy, potężny ton, którego szukam w malarstwie”, mogłoby się podpisać wielu malarzy, którzy – jak Ślewiński czy Paul Sérusier – uczynili z tego miejsca swoją przybraną ojczyznę.
Znajomość z Paulem Gauguinem, datująca się od końca lat 80. XIX w., określiła horyzont fascynacji Ślewińskiego i wprowadziła go w świat Gauguinowskiego symbolizmu malarskiego, zwanego też syntetyzmem (jak definiowano w tamtej epoce, „Symbol to synteza duszy artysty i duszy natury”). Bretania, jej pejzaż i ludzie, architektura, tradycja i kultura stanowiły dla Gauguina i malarzy z Pont-Aven bogate i niewyczerpane źródło tematów malarskich. Szczególną atrakcyjnością odznaczały się wizerunki kobiet bretońskich, a ich przedstawienia w portretach, scenach rodzajowych czy rozbudowanych kompozycjach symbolicznych stały się znakiem rozpoznawczym tej grupy artystycznej. Oszczędność stroju, wyrazistość form i skontrastowana kolorystyka sprzyjały, jak wówczas podkreślano, poszukiwaniom syntezy malarskiej.
Portret starej Bretonki z okolic Pont-Aven ukazuje kobietę w żałobie, w czepcu z czarną przepaską. Forma zrośnięta z kolorem, uproszczona i syntetyczna, rysowana giętką linią, tworzy w obrazie ściśle płaszczyznową kompozycję. Nieunikniona w takim wypadku dekoracyjność nie umniejsza psychologicznej wymowy wizerunku. Uproszczenie form plastycznych, zredukowanie kolorystyki do nasyconego symboliką zestawu bieli, czerni i zieleni, a także sugestywne podobieństwo kształtu czepca do zakonnego kwefu to środki malarskie, które sprzyjają budowaniu głębokich znaczeń portretu.

tekst: Maria Gołąb

An Old Breton Woman, ca. 1896
oil on canvas, 38 × 46

The painting was completed in Brittany, where Ślewiński would stay regularly from 1889, first with the painters of the Pont-Aven group gathered around Paul Gauguin, later on by himself, in his estate in Le Pouldu. Many a painter could readily subscribe to Gauguin’s confession: “I adore Brittany. Here I can find the wildness and primitiveness, the muffled and dull yet powerful tone that I pursue in painting.” Some painters, like Ślewiński or Paul Sérusier, made this place their second home.
His acquaintance with Paul Gauguin, harking back to the late 1880s, determined the range of Ślewiński’s fascinations and introduced him into Gauguin’s world of Symbolism in painting, also called Synthetism (as was believed at that time, “A symbol is a synthesis of the soul of the artist and the soul of nature”). Brittany, its landscape and people, architecture, tradition and culture were for Gauguin and the Pont-Aven painters a rich and inexhaustible source of subject matter for their paintings. Especially attractive were images of Breton women, and their representations in portraits, genre scenes or extended symbolic compositions were a hallmark of the works by this group of artists. Economy of costume, clarity of forms and contrasted colours helped to seek a painterly synthesis, as was stressed at that time.
The portrait of an old Breton woman from the area of Pont-Aven shows a woman in mourning, wearing a bonnet with a black ribbon. The form intertwined with colour, simplified and concise, drawn with a pliable line, creates a strictly level composition in the painting. Inescapable decorativeness does not lessen the psychological content of the likeness. The simplification of artistic forms and the reduction of the colours used to a symbol-laden set of whites, blacks and greens, as well as the evocative similarity of the shape of the bonnet to a nun’s veil are the painterly means conducive to constructing the portrait’s profound significance.