ANTONI STARCZEWSKI, Układ warzyw i owoców, 1973

Antoni Starczewski (1924–2000)
Układ warzyw i owoców, ok. 1973

terakota, porcelana biała, 119 × 136
dar Antoniego Starczewskiego z zapisu testamentowego, 2004
nr inw. MNP P 1109

Układ warzyw i owoców ma naturę hybrydową zarówno jeśli chodzi o strukturę, jak i leżącą u jego podstaw ideę. Jego kompozycja oparta jest na zasadzie powtarzalności elementów nieznacznie różniących się między sobą, podobnie jak w wielu innych pracach tego artysty. W Układzie są to terakotowe płytki z pełnoplastycznymi, naturalnej wielkości przedstawieniami jabłek i korzeni pietruszki wykonanymi w białej porcelanie. Wyraźnie widać tu skłonności do porządkowania formy, oznaczające nie jej uproszczenie, lecz przeciwnie – dążenie do objęcia niemal przyrodniczą „systematyką” całego otaczającego świata.
Twórczość Antoniego Starczewskiego, który w czasie studiów w szkole łódzkiej był uczniem Władysława Strzemińskiego, jest silnie naznaczona wpływem teorii unizmu tego wybitnego polskiego awangardysty. Zapewne unizmowi Starczewski zawdzięcza wynalezienie własnego „alfabetu”, który początkowo był podstawą monumentalnych płaskorzeźb ceramicznych, a później – w postaci znaków coraz bardziej sformalizowanych i przeznaczonych do zastosowania czasem tylko w jednej z technik – w ceramice, tkaninie, grafice czy rysunku. Wszystkie jego dojrzałe dzieła są gęsto, równomiernie „zapisane” różnego rodzaju znakami bądź obiektami pełniącymi ich funkcję.
Bezpośredni związek z Układem warzyw i owoców ma seria „Stołów” z lat 70., swego rodzaju przenośnej instalacji. Porcelanowe rzeźby owoców i warzyw Starczewski ustawiał luzem na stole, niekiedy na przemian z prawdziwymi, ze świeżym pieczywem lub różnymi przedmiotami, które wskazywały na jakąś sytuację i jednocześnie były do niej komentarzem. Białe lub barwne, „naturalne” lub sztuczne, sprawiały wrażenie jednocześnie martwej natury o głęboko ukrytej symbolice i jakiegoś, z pozoru tylko prostego, szyfru. Układ – dzięki temu, że z jednej strony odbija kompozycję „Stołów”, a z drugiej potencjalnie istnieje w postaci fryzu, który autor przewidział dla niego jako formę alternatywną – jest skrzyżowaniem idei stołu jako miejsca kreującego spotkanie wybrańców i monumentalnej rzeźby architektonicznej jako komunikatu skierowanego do przechodnia – odbiorcy przypadkowego.

tekst: Ewa Hornowska

Arrangement of Vegetables and Fruit, ca. 1973
terracotta, white china, 119 × 136
bequeathed by Antoni Starczewski in his last will, 2004

Arrangement of Vegetables and Fruit is a hybrid both when it comes to its structure and the underlying idea. Its composition is based on the principle of the reiterability of elements that differ but slightly from one another, just as in many other works by the artist. In the case of the Arrangement these are terracotta tiles with life-size artistic representations of apples and parsley roots made in white china.
Evident here is a predilection for imparting order to form. This aims not so much at the simplification of form, but on the contrary, at subjecting the entire surrounding world to a “systematics” we know from biology.
The art of Antoni Starczewski, who when a student at the Łódź Academy was a follower of Władysław Strzemiński, is clearly marked by the theory of Unism espoused by the latter esteemed representative of the Polish avant-garde. Starczewski owes to Unism the invention of his own “alphabet”, which originally was the foundation of monumental ceramic reliefs, and later, in the form of more and more formal signs whose usage was sometimes limited to one technique – in ceramics, textiles, graphic art or drawing. All of his late works are densely, uniformly “filled” with all sorts of signs or objects that are their equivalents.
Directly linked with the Arrangement of Vegetables and Fruit is the “Tables” series of the 1970s, a kind of portable installation. Porcelain sculptures of fruit and vegetables were laid by Starczewski loosely on the table, sometimes side by side real ones, with freshly-baked bread or various objects which pointed to some situation and provided a commentary to it. White or colourful, “natural” or artificial, they made the impression of a still life with some covert symbolism and of a seemingly simple code. The Arrangement – on the one hand reflecting the composition of the Tables, and on the other hand potentially existing in the form of a frieze, which the artist meant for it as an alternative form – is a cross-breed of an idea of a table as a place conducive to an encounter of the chosen ones and of a monumental architectural sculpture as a message addressed to a passer-by, an accidental recipient.