Jan Matejko (1838-1893) wystawiał w Paryżu, Wiedniu, Pradze, Budapeszcie, Berlinie, Petersburgu, Rzymie, Monachium, Londynie, Hamburgu, Brukseli, Brnie i Chicago, od 1854 jego prace pojawiały się także co roku na wystawie krakowskiego TPSP. Był wielokrotnie nagradzany. Został członkiem Académie de Beaux-Arts w Paryżu. Był dyrektorem SSP w Krakowie. Członkiem Akademii w Urbino i Berlińskiej Akademii Sztuki. W 1875 roku w Krakowie ofiarowano mu wyjątkowy złoty medal, ufundowany z publicznych składek, a w 1878 roku otrzymał symboliczne berło na znak panowania w sztuce. W 1887 roku nadano mu doktorat honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Był doceniany zarówno za granicą, jak i przez sobie współczesnych Polaków. Wierzył w, i praktykował sztukę służącą narodowi i ojczyźnie, która oparta była o poprzedzające akt twórczy wnikliwe studia historyczne. Postawę tę ukształtował przede wszystkim pod wpływem Józefa Szujskiego, jednego z twórców krakowskiej szkoły historycznej, współautora „Teki Stańczyka”, publicysty i pisarza. W dziełach Jana Matejki odnajdujemy przesłanie historiozoficzne i nad wyraz dramatyczną, teatralną wizję dziejów.

W zbiorach Fundacji im. Raczyńskich przy MNP znajdują się dwa obrazy Jana Matejki, jednym z nich jest nieco zapomniane dzieło mistrza – „Spór małżeński Gryfiny z Leszkiem Czarnym”. Zakupione zostało przez Raczyńskiego w 1905 roku. Uwieczniono na nim scenę kłótni między kobietą i mężczyzną w otoczeniu przedstawicieli dworu i rycerstwa. Gryfina była córką Rościsława, księcia halickiego i czernichowskiego. Leszek Czarny z kolei był księciem sieradzkim, którego usynowił Bolesław Wstydliwy. Małżeństwo nie miało potomków, o co żona obwiniała swego męża cierpiącego na impotencję. Na pewien czas nawet, miedzy 1271-1274 rokiem, rozstali się. Podejmowano próby leczenia, niestety bezowocnie.

Opis obrazu:

Matejko przedstawił wyjątkowy moment sporu, w którym Gryfina zwraca Leszkowi małżeński czepek trzymany przez nią w lewej dłoni. Chce na powrót nałożyć wieniec panieński, dziewiczy, który unosi już ku jej głowie towarzysząca księżnej dama dworu. Książę z kolei siedzi zamyślony. Nie spogląda nawet w kierunku żony. Zdaje się wsłuchiwać uważnie w słowa wypowiadane przez starszego mężczyznę, który nad nim się pochyla.

Malarz przedstawił scenę podwójnie dramatyczną i ekspresywną w swej wymowie. Bolesław Wstydliwy był ostatnim z małopolskiej linii Piastów. Wraz z żoną Kingą złożyli śluby czystości. Nie posiadali męskiego potomka, dlatego też postanowili zaadoptować Leszka Czarnego. Niestety, historia pokazała, iż on także zmarł nie doczekawszy się prawowitego dziedzica i to z powodów całkowicie od niego niezależnych.

Tekst: Agnieszka Wajroch
Literatura:
Galeria Rogalińska Edwarda Raczyńskiego, oprac. M.Gołąb, A.Ławniczakowa, M.P.Michałowski, [katalog wystawy w Muzeum Narodowym w Poznaniu, listopad 1997-marzec 1998], Poznań 1997, poz. kat.257.