Nie zmarnujcie niepodległości. Srebra Funduszu Obrony Narodowej. Silva rerum

Od 8.09.2023 w Muzeum Sztuk Użytkowych w Zamku Królewskim w Poznaniu udostępniamy nową ekspozycję zatytułowaną „Nie zmarnujcie Niepodległości. Srebra Funduszu Obrony Narodowej. Silva rerum”. Będzie ona prezentowała zbiór sreber Funduszu Obrony Narodowej, które w przededniu wybuchu II wojny światowej ofiarowali nasi poprzednicy. Muzeum Narodowe w Poznaniu jako depozytariusz tej pamięci i tamtej wiary udostępnia je w cyklu wystaw w 16 polskich placówkach muzealnych. Wystaw, których historycznym tłem są słowa przesłanie prezydenta Edwarda Raczyńskiego „Nie zmarnujcie Niepodległości. Dla niej wszystko”. Wystawa będzie trwała do do 18.05.2024.

Historia Funduszu Obrony Narodowej

Fundusz Obrony Narodowej utworzono na mocy dekretu Prezydenta RP z 9 kwietnia 1936 roku w celu pozyskania dodatkowych środków na dozbrojenie armii w obliczu zagrożenia ze strony hitlerowskich Niemiec. Gromadził on m.in. środki ze składki społecznej, na którą się złożyły dary i zapisy osób prywatnych oraz instytucji społecznych, politycznych, kulturalnych i gospodarczych. Polacy niezwykle ofiarnie zasilili go zarówno w postaci gotówkowej, jak i rzeczowej – nieruchomościami, kosztownościami, a nawet zbożem i zwierzętami rzeźnymi. Po niemieckiej napaści na Polskę we wrześniu 1939 niewykorzystane dary rzeczowe wywieziono za granicę. W ambasadzie polskiej w Bukareszcie podzielono je na część „srebrną” i „złotą”.  61 skrzynek ze srebrem przewieziono z Rumunii do Francji, gdzie przetrwały II wojnę światową, najpierw w skarbcu oddziału Banku Francji w Marsylii, a po wojnie przeniesiono je do Tuluzy.

„Srebrny” Fundusz Obrony Narodowej Polska odzyskała w 1976 r. W latach 1978 – 1988 zespół pracowników Muzeum Narodowego w Poznaniu zinwentaryzował ponad 18 000 przedmiotów. Z tego względu, a także dla symbolicznego choćby wyrównania wojennych strat w zbiorach, decyzją dysponenta skarbu Ministerstwa Kultury i Sztuki, Muzeum otrzymało na własność 1840 obiektów. Pozostałą część w 1997 roku zamknięto w tajnym skarbcu w piwnicach Muzeum Sztuk Użytkowych w Zamku Królewskim w Poznaniu. W dniu 23 stycznia 2023 roku Muzeum Narodowemu w Poznaniu przekazano pozostałych ponad 16 000 sreber Funduszu Obrony Narodowej.

Projekt: „Nie zmarnujcie niepodległości. Srebra Funduszu Obrony Narodowej”

5 czerwca 2023 Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego zainaugurowało projekt: „Nie zmarnujcie niepodległości. Srebra Funduszu Obrony Narodowej”. Jego ideą jest przypomnienie historii FON przez jednoczesne zaprezentowanie w piętnastu muzeach i instytucjach kultury w całej Polsce obiektów z tego zespołu. Koordynatorem projektu jest Muzeum Narodowe w Poznaniu. Kuratorami projektu z ramienia MNP są Renata Sobczak-Jaskulska i  Michał Błaszczyński. Autorem identyfikacji wizualnej jest Raman Tratsiuk. Dla każdej uczestniczącej placówki przygotowano dedykowany jej zestaw obiektów o tematyce i w ilości z nią uzgodnionej oraz udostępniono materiały archiwalne dotyczące zbiórki oraz fundowania przez lokalne społeczności, korporacje czy zakłady pracy konkretnego sprzętu wojskowego.

Ponadto częścią projektu jest wydawnictwo albumowe, w którym znajdują się teksty o historii FON i charakteryzujące zasób, w tym krótkie charakterystyki  najcenniejszych obiektów lub grup obiektów. W części ilustracyjnej są zdjęcia archiwalne przed 1939 roku,  zdjęcia z powrotu sreber w 1976 roku oraz przede wszystkim zdjęcia obiektów.

Od 8 września 2023 do 18 maja 2024 Muzeum Narodowe w Poznaniu pokazuje szesnastą ekspozycję zatytułowaną Silva rerum. Silva rerum, czyli dosłownie „las rzeczy”, to prezentacja bogactwa i różnorodności przedmiotów składających się na srebrny skarb FON. Tytułowy „las rzeczy” tworzą artystyczne i użytkowe przedmioty ze srebra, które tylko zrządzeniem historii przetrwały do naszych czasów – miały wszak być przetopione – by opowiedzieć o brutalnie przerwanej epoce i ludziach. W pierwszej sali chaotycznie wysypane zniszczone zegarki, biżuteria i obrączki –  bardzo osobiste pamiątki złożone dla dozbrojenia armii – skłaniają do refleksji nad zatrzymanym 1 września 1939 roku czasem i ludzkimi emocjami – bez wyjątku dramatycznymi – tych dni. W drugiej sali prezentujemy różnorodność skarbu sreber FON. Grupy obiektów tworzą kompozycje pozwalające przyjrzeć się z bliska, z jakimi przedmiotami byli się gotowi rozstać obywatele II Rzeczpospolitej, by wzmocnić potencjał militarny armii, jak ogromna była ich ofiarność i gotowość do poświęcenia. A spod tej warstwy emocjonalnej zespołu  sreber jawią się przedmioty funkcjonalne, zaspokajające potrzeby tak użytkowe, jak i estetyczne ich właścicieli, będące elementami dawnego życia codziennego. Są one świadectwem wysokiego poziomu kultury materialnej i duchowej dawnej Polski i Polaków.

Darczyńcy

Znamy tylko skromną grupę darczyńców z imienia i nazwiska – kilku z nich przywołujemy na wystawie – w tym wybitną łuczniczkę Janinę Kurkowską – Spychajową, kolejni ujawniają się podczas badań nad zbiorem, większość pozostanie na zawsze anonimowa.

Kuratorzy: Renata Sobczak-Jaskulska, Michał Błaszczyński
Aranżacja wystawy: Raman Tratsiuk