Muzeum Instrumentów Muzycznych

Kim jesteśmy

Muzeum Instrumentów Muzycznych to jedyne w Polsce muzeum gromadzące instrumenty muzyki artystycznej, jak również instrumenty tradycyjne kultur świata. Od początku istnienia instytucji głównym jej celem było zgodnie z ideą Zdzisława Szulca – inicjatora powstania Muzeum – wyrażoną w liście z 1945 roku do Wydziału Kultury i Sztuki Urzędu Województwa Poznańskiego „…uchwycenie i zabezpieczenie instrumentów muzycznych (dawnych, ludowych, egzotyków – w ogóle narzędzi gędziebnych) oraz wszelkich porzuconych i niszczejących się muzykaliów celem stworzenie Polskich Zbiorów Muzycznych”. Kontynuując dzieło Zdzisława Szulca Muzeum Instrumentów w dalszym ciągu stara się rozszerzać kolekcję o interesujące zabytki oraz rozwijać ją w nowych kierunkach. Idąc z duchem czasów chcemy upowszechniać w atrakcyjny sposób wiedzę o instrumentach a także umożliwiać publiczności doświadczenia brzmienia historycznych obiektów ze zbiorów Muzeum. 

1 VI 1945 – pismo Zdzisława Szulca do Wydziału Kultury i Sztuki Urzędu Województwa Poznańskiego o utworzenie Polskich Zbiorów Muzycznych.

10 IX 1945 – odpowiedź Mieczysława Drobnera, Dyrektora Departamentu Muzyki w Ministerstwie Kultury i Sztuki w Warszawie z przyzwoleniem na pomysł utworzenia jedynego w Polsce Muzeum Instrumentów Muzycznych z pracownią konserwatorską.

2 XI 1945 – oficjalne pozwolenie z Ministerstwa Kultury i Sztuki na otwarcie Muzeum Wielkopolskiego z działem Instrumentów Muzycznych, którego kustoszem mianowano Zdzisława Szulca.

2 V 1946 – otwarcie pierwszej w dziejach polskiego muzealnictwa osobnej ekspozycji instrumentów muzycznych w tzw. sali kolumnowej podczas powojennego otwarcia Muzeum Wielkopolskiego. W skład kolekcji wchodziło około 80 instrumentów z prywatnej kolekcji Zdzisława Szulca oraz kilka eksponatów z kolekcji Muzeum Wielkopolskiego.

7 IX 1949 – otwarcie Wystawy Instrumentów Muzycznych i Pamiątek Chopinowskich „Chopin 1810-1849”, podczas której pokazano aż 365 obiektów, w tym po raz pierwszy fortepian ( sygn. MNP I 67) pochodzący z Dworku Myśliwskiego Książąt Radziwiłłów w Antoninie, na którym prawdopodobnie grał Fryderyk Chopin podczas pobytu w Antoninie w 1826 i 1829 roku.

31 XII 1949 – pierwszy Koncert Sylwestrowy, zamykający Wystawę Instrumentów Muzycznych i Pamiątek Chopinowskich. Na koncercie zagrali filharmonicy poznańscy: Mieczysław Giżelski, Ireneusz Bogajewski, Stefan Kamasa i Roman Czarnecki oraz profesorowie Jan Rakowski i Kazimierz Flatau. Ogromny sukces koncertu zapoczątkował rokroczne Koncerty Sylwestrowe, które odbywają się do dnia dzisiejszego.

4 XII 1952 – oficjalne otwarcie przeniesionego z Muzeum Wielkopolskiego Oddziału Instrumentów Muzycznych w Kamienicy Grodzkich na rogu Starego Rynku i ulicy Woźnej w Poznaniu – obecnej siedziby MIM. Jednocześnie tego dnia nastąpiło otwarcie wystawy „Skrzypce w Polsce”, obejmującej całą ówczesną ekspozycję, rozpoczynającej II Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Henryka Wieniawskiego.

 1 IX 1953 – otwarcie ekspozycji stałej Muzeum Instrumentów Muzycznych, podzielonej na pięć grup instrumentów muzycznych. Parter i pierwsze piętro prezentowało instrumenty artystyczne, zaś drugie – instrumenty ludowe z Polski oraz etniczne z całego świata.

1957 – zorganizowanie I Międzynarodowego Konkursu Lutniczego im. Henryka Wieniawskiego, który odbywa się w Muzeum Instrumentów Muzycznych po dziś dzień w odstępie pięciu lat. 

1968 – założenie zespołu muzyki dawnej Collegium Musicorum Posnaniensis

20 X 2013 – przyjęcie w darze kompletnego dorobku naukowego wybitnego niemieckiego konserwatora i budowniczego instrumentów dętych drewnianych Rainera Webera 

13 IX 2019 – otwarcie po kilkuletnim remoncie całkowicie nowej ekspozycji Muzeum Instrumentów Muzycznych; pierwszy raz w historii Muzeum pojawiają się tablety z aplikacją multimedialną, w której można poczytać o historii i praktyce wykonawczej instrumentów muzycznych oraz posłuchać ich dźwięków.

Wypożyczenia i kwerendy

Muzeum Narodowe w Poznaniu udziela szczegółowych informacji dotyczących posiadanych zbiorów własnych.

Osoby zainteresowane przeprowadzeniem szczegółowej kwerendy lub pragnące przeprowadzić ją osobiście prosimy o złożenie pisemnego wniosku do Dyrektora Muzeum z zaznaczeniem tematu, celu i zakresu badań lub przesłanie go mailem na adres: mnp@mnp.art.pl.

Muzeum nie udziela informacji na temat wartości rynkowej i autentyczności obiektów zabytkowych będących własnością osób prywatnych.

Zbiory

 

Kolekcja instrumentów smyczkowych Muzeum Instrumentów Muzycznych obejmująca ponad  200 obiektów to najcenniejszy zbiór muzeum. Zawiera on takie typy instrumentów smyczkowych, jak:

  • Skrzypce
  • Altówki
  • Wiolonczele 
  • Kontrabasy
  • Wiole da gamba
  • Wiole d’amore
  • Surdynki
  • Cytry smyczkowe

Pośród instrumentów smyczkowych zgromadzonych w muzeum na szczególną uwagę zasługuje unikatowy zbiór instrumentów zbudowanych przez polskich lutników. Najcenniejsze wsród nich są skrzypce, altówki oraz wiole powstałe w warsztatach Jana Dankwarta, nadwornego lutnika polskich królów oraz Marcina Groblicza. Są to zabytki cechujące się wysokim kunsztem wykonania, posiadające indywidualny charakter oraz piękne brzmienie. Na ekspozycji muzeum można podziwiać również instrumenty niedoścignionych włoskich mistrzów lutnictwa, jak rodzina Amatich czy G.B. Guadagnini. Niektóre z instrumentów zgromadzonych w kolekcji związane są nazwiskami wybitnych muzyków. Takim zabytkiem są skrzypce znakomitego francuskiego lutnika Ch.F. Ganda z 1846, które były w posiadaniu Henryka Wieniawskiego. 

W kolekcji Muzeum Instrumentów Muzycznych znajduje się 120 instrumentów strunowych szarpanych. Znaleźć tu można:

  • Harfy
  • Gitary
  • Lutnie
  • Arcylutnie
  • Teorby i Teorbany
  • Cytary
  • Cytry
  • Mandoliny
  • Banja

Pośród wymienionych instrumentów na szczególną uwagę zasługują paryskie harfy z warsztatu J-H. Nadermana czy G. Cousineau, pochodzące z czasów panowania królowej Marii Antoniny, które prezentowane są na naszej ekspozycji. Miłośników dawnych brzmień zainteresuje zapewne renesansowa gablota z lutnią, arcylutnią, teorbanem i cytarą lutniową.  Kolejną interesującą częścią kolekcji są gitary, od XVII-wiecznej gitary barokowej Joachima Tielkego z kunsztownie zdobionym spodem szyjki, poprzez XIX-wieczne przykłady gitar klasycznych i siedmiostrunowych, aż po gitary z podwójnym gryfem czy tzw. Wappengitarre o korpusie rezonansowym w kształcie tarczy herbowej, które są naszymi najnowszymi nabytkami z tego działu. Co ciekawe, ponad połowę całej liczby instrumentów strunowych szarpanych stanowią cytry, które nie są w chwili obecnej eksponowane, ale również stanowią ważną część kolekcji. 

Kolekcja instrumentów dętych Muzeum Instrumentów Muzycznych zawiera ponad  270 instrumentów. Możemy w niej znaleźć takie instrumenty, jak np.:

  • Flety
  • Oboje
  • Fagoty 
  • Klarnety
  • Trąbki
  • Waltornie
  • Puzony
  • Sakshorny
  • Tuby

Najstarszym zachowanym instrumentem w kolekcji jest róg sygnałowy datowany na II połowę XIV wieku. Najcenniejszymi z kolei obiektami są XVII i XVIII wieczne oboje, fagoty, klarnety, trąbki oraz puzony powstałe w warsztatach wybitnych budowniczych z Norymbergi (Denner, Ehe,) oraz Drezna (Grenser, Grundmann). Warte uwagi są też instrumenty wrocławskich budowniczych z XVIII wieku takich jak Weigel, Stritzke czy Flemming. Na ekspozycji można również zobaczyć rzadkie i unikatowe egzemplarze, jak posrebrzana i pozłacana trąbka wentylowa z berlińskiej firmy Griesling & Schlott z początku XIX, która posiada dedykację dla obrońców Szczecina czy najwcześniejszy na świecie dostępny w publicznej kolekcji model oboju barytonowego o nazwie Heckelphon, który powstał z inspiracji Ryszarda Wagnera. Natomiast na parterze ekspozycji można podziwiać rekonstrukcje oraz kopie najcenniejszych instrumentów renesansowych, które wykonał wybitny niemiecki budowniczy i konserwator historycznych instrumentów dętych drewnianych Rainer Weber. 

W zbiorach Muzeum Instrumentów Muzycznych w Poznaniu znajduje się ponad dwieście instrumentów klawiszowych. Znaleźć tu można najróżniejsze formy tych instrumentów: 

  • Fortepiany skrzydłowe 
  • Fortepiany stołowe
  • Fortepiany pionowe
  • Fortepiany buduarowe 
  • Pianina 
  • Klawesyny 
  • Klawikordy 
  • Fisharmonie 
  • Pozytywy 
  • Portatywy
  • Celesty 
  • Klawiatury nieme do ćwiczeń

Szczególnie wyróżniającymi się eksponatami są takie instrumenty, jak klawesyn Burkata Shudiego z 1765 roku zbudowany na specjalne zamówienie Fryderyka II do jego pałacu w Poczdamie, na którym zagrał dziewięcioletni Wolfgang Amadeusz Mozart oraz nadworny klawesynista króla Prus – Carl Philipp Emanuel Bach, jeden z synów Jana Sebastiana Bacha. Dużą wartość historyczną posiadają również fortepiany skrzydłowe z lat dwudziestych XIX wieku, zbudowane przez warszawskich twórców, takich jak Fryderyk Buchholtz, Antoni Leszczyński czy Józef Długosz. 

Dużym zainteresowaniem cieszy się fortepian skrzydłowy nieznanego twórcy, pochodzący z Dworku Myśliwskiego Książąt Radziwiłłów w Antoninie, na którym mógł grać Fryderyk Chopin podczas swojego pobytu w Antoninie w 1826 i 1829 roku na specjalne zaproszenie księcia Antoniego Radziwiłła. Na ekspozycji Muzeum można również zobaczyć klawikord słynnego budowniczego Johanna Adolpha Hassa z 1754 roku, wczesny fortepian Antona Waltera z 1789 roku czy misternie zdobiony polski pozytyw szkatulny z ok. 1600 roku, który pośród dekoracji malarskiej prospektu zawiera cztery herby: Lubicz, Topór, Jelita i Prawdzic. Mogą one wskazywać na fundatorów instrumentu. 

Instrumenty mechaniczne to najmniej znana rodzina instrumentów muzycznych. Ich działanie opiera się na mechanizmie zawierającym zakodowaną melodię na wałkach, płytach lub arkuszach papieru, który odczytując zakodowane nuty sam gra na danym instrumencie np. uruchamiając piszczałki (katarynka, organetta) lub szarpiąc odpowiednio nastrojone metalowe pręty (pozytywka) . Przez to nazywane są niekiedy samograjami. 

Posiadamy aż 83 instrumenty z tej rodziny, datowane na XIX i XX wiek. Można je podzielić na następujące typy:

  • Pozytywki
  • Katarynki i organetty
  • Pianole
  • Mechaniczne fortepianiki (Vevpiano)
  • Orchestriony 
  • Zegary kurantowe

W kolekcji instrumentów mechanicznych najwięcej mamy pozytywek w przeróżnych formach: małych szkatułek, większych pozytywek salonowych oraz wielkich szaf grających. Pochodzą z najlepszych ośrodków wytwórstwa instrumentów grzebykowych, takich jak Lipsk z firmami Polyphon Musikwerke i Symphonion Musikwerke czy szwajcarskie St. Croix z firmą Mermod Freres. Wśród katarynek przeważająca większość eksponatów zbudowana została w Niemczech, jednak na ich tle wyróżnia się instrument z naszej rodzimej łódzkiej firmy Karola Bassiego.  

Kolekcja instrumentów tradycyjnych Kultur Świata to bardzo zróżnicowany i obszerny zbiór Muzeum. Składają się na niego instrumenty z:

  • Europy (Polska, Francja, Szkocja, Czechy, Słowacja, Rumunia, Bułgaria, Węgry, Gruzja)
  • Azji (Kazachstan, Iran, Mongolia, Tybet, Chiny, Indie, Mjanma, Korea, Japonia, Wietnam) 
  • Afryki (Egipt, Burkina Faso, Benin, Kamerun, Maroko) 
  • Ameryki Południowej (Brazylia, Chile, Peru, Ekwador, Argentyna) 
  • Ameryki Północnej (USA, Kanada, Meksyk)
  • Australii 

Ten zbiór to najbardziej zróżnicowana i zadziwiająca kolekcja muzealna. W swej niewielkiej części prezentowana jest na przestrzeni II piętra ekspozycji. Wśród ukazanych w tym miejscu instrumentów można podziwiać między innymi:

  • instrumentarium wyrafinowanej muzyki indyjskiej z ikonicznymi obiektami, jak sitar czy tabla
  • monumentalne trąbki teleskopowe używane przez tybetańskich mnichów
  • unikatowy zbiór instrumentów ludów Amazonii zebrany przez wybitego badacza tych terenów Borysa Malkina 
  • dudy w ich przeróżnych odmianach, od instrumentów używanych w Polsce przez dudy rumuńskie, bułgarskie, na gruzińskich kończąc. 

Kolekcja Muzykaliów, czyli wszelkich przedmiotów związanych z muzyką i jej twórcami, ale nie będących instrumentami muzycznymi, obejmuje aż 869 obiektów. Składają się na nie pojedyncze akcesoria, dzieła sztuki, ale również całe zbiory przekazane nam przez różnych artystów i instytucje. Można je podzielić na kilka kategorii:

  • Rękopisy muzyczne i starodruki
  • Nuty
  • Malarstwo i rzeźba
  • Meble i naczynia
  • Dokumenty
  • Medale
  • Akcesoria Muzyczne
  • Płyty winylowe

Wśród ciekawszych eksponatów z tego działu warto wymienić psałterz z fundacji prymasa Jana Łaskiego powstały ok. 1520 r., czy zbiory rękopisów muzycznych po kapeli z klasztoru jezuitów w Otyniu oraz zakonu norbertanek w Strzelnie, oba pochodzące z XVIII wieku. Są to unikatowe muzykalia prezentujące wysoki poziom kultury muzycznej w dawnej Polsce. Dzięki nim można poznać nieznanych dziś regionalnych kompozytorów, ale również uświadomić sobie ogrom recepcji zagranicznych dzieł na terenach Polski. W zbiorach tych pojawiają się więc kompozycje Johanna Adolfa Hassego, Karla Dittersa von Dittersdorfa czy Františka Xavera Brixiego. Kolejnym interesującym zbiorem jest kolekcja dokumentów po Tomaszu Panufniku, dopełniająca posiadane przez nas instrumenty muzyczne lutnika. Popularnymi eksponatami, które prezentowane są na naszej ekspozycji, są reprodukcje odlewów ręki oraz maski pośmiertnej Fryderyka Chopina. W muzykaliach znajdują się również wykonane przez Stanisława Mrowińskiego exlibrisy i karykatury Polaków związanych w muzyką, archiwalne programy koncertowe, korespondencje (m.in. Ignacego Jana Paderewskiego i Feliksa Nowowiejskiego), fonograf Edisona, maszyny do pisania nut, metronom Maelzla z 1 połowy XIX w., czy futerał do skrzypiec po Grażynie Bacewicz.

Układ i aranżacja nowej ekspozycji Muzeum Instrumentów Muzycznych wyrosły z idei ukazania instrumentów muzycznych poprzez kontekst epoki, zespołu, miejsca i tradycji. Każda z 16 galerii odsyła widza do jakiegoś obszaru lub zjawiska, które jest jej przewodnią problematyką. Obok głównego tematu często w danej galerii pojawiają się dodatkowe konteksty lub dopełnienia. Dwie pierwsze kondygnacje prowadzą zwiedzającego przez wybrane zagadnienia z historii artystycznej muzyki europejskiej. Parter ekspozycji obejmuje okres od późnego średniowiecza do końca XVIII wieku. Pierwsze piętro ekspozycji prowadzi widza przez przemijający w XVIII w. czas muzyki dworskiej, podążając w dalszej jego części do sal koncertowych, słynnych wirtuozów, muzyki kameralnej, salonowej aż do awangardowej muzyki wieku XX. Drugie piętro z kolei przybliża tradycje muzyczne różnych kultur świata. Odkrywa bogactwo form instrumentów oraz ich funkcji w danej kulturze.

Ekspozycję parteru otwiera galeria poświęcona muzyce późnego średniowiecza. Kolejne pomieszczenie ukazuje renesansowe bogactwo różnorodnych typów instrumentów dętych, które tworzone były rodzinami i wykorzystywane w różnych zestawach podczas wielu okazji zarówno w środowisku dworskim, jak i miejskim. Galeria trzecia wprowadza w epokę baroku, gdzie muzyka instrumentalna i wokalna zaczyna się łączyć w niespotykany do tej pory sposób. Centralnym tematem jest polichóralność, na gruncie której po raz pierwszy na szeroką skalę doszło do połączenia głosów i instrumentów w jeden zespół wykonawczy. Po przeciwległej stronie sali w dwóch gablotach prezentowane są instrumenty związane z solowym muzykowaniem komnatowym w XVII w. oraz przykładowy skład kształtującej się w tym okresie zespołowej muzyki instrumentalnej. Ostatnie dwie galerie parteru skupiają się na dwóch kapelach istotnych dla Polski i Poznania, a równocześnie obrazujących ogólnoeuropejskie tendencje w muzyce sakralnej XVIII w. W przedostatniej sali po prawej stronie ukazano Kapelę Jasnogórską, której działalność rozciąga się na ponad cztery stulecia, a jej złoty okres przypada na wiek XVIII. Kolejna galeria w całości została poświęcona Collegium Musicorum Posnaniensis, kapeli spełniającej podwójną funkcję świecką i sakralną. Warto zwrócić uwagę na fakt, że po tym zespole zachował się jedyny XVIII-wieczny statut omawiający przywileje i obowiązki jej członków wobec miasta.

Galeria szósta rozpoczynająca pierwsze piętro ekspozycji wprowadza w świat francuskiej muzyki dworskiej, w jej aspekt związany z muzykującymi kobietami. Następnie, w siódmej sali, będąc nadal w przestrzeni dworu – tym razem berlińskiego – przedstawiony został zespół kameralny, w którym głównymi postaciami są C.P.E. Bach oraz Fryderyk II. Druga część tej galerii skupiona jest wokół W.A. Mozarta i muzyki klasycyzmu. Galeria ósma wkracza w epokę romantyzmu, w wiek symfoniki, która reprezentowana jest przez aranżację przedstawiającą orkiestrę symfoniczną w układzie z 1881 r. Na przeciwko orkiestry w indywidualnych gablotach prezentowanych jest troje skrzypiec jako symbol złotej ery rozwoju wirtuozerii skrzypcowej. W centralnej gablocie eksponowane są skrzypce, na których grał Henryk Wieniawski. Galeria dziewiąta wprowadza w nurt kameralnej muzyki XIX w. Po prawej stronie zaprezentowane zostały dwa zespoły kameralne: kwintet fortepianowy oraz kwintet dęty. Z kolei lewa strona ukazuje świat muzyki gitarowej XIX w. oraz przybliża wojskową muzykę tego stulecia. Główny trzon ekspozycji pierwszego piętra zamyka galeria poświęcona muzyce XX w. W gablocie po prawej stronie zebrane zostały instrumenty z kolekcji Muzeum ukazujące z jednej strony rozwijanie tradycyjnego instrumentatrium (heckelphon), jak również nowe trendy (model klawiatury ćwierćtonowej). Lewa strona galerii przed- stawia instrumenty i postać Tomasza Panufnika, nietuzinkowego przedstawiciela polskiego lutnictwa, którego głównym celem było odrodzenie sztuki lutniczej i stworzenie instrumentów na miarę epoki.

Drugie piętro ekspozycji – odmiennie niż poprzednie jej części – jest przede wszystkim podróżą przez kraje i kontynenty, a nie przez czas. W dwunastej galerii znajdujemy się nad Morzem Czarnym. W czterech gablotach zgromadzono tradycyjne instrumenty zachodniego (Rumunia i Bułgaria) oraz wschodniego (Gruzja) brzegu Morza Czarnego. Galeria trzynasta poświęcona jest w całości polskiej muzyce ludowej. Znajdują się w niej instrumenty używane w typowych zespołach Wielkopolski, Mazowsza, Beskidu i Podhala. Galeria czternasta otwiera świat muzyki orientu. W środkowej gablocie prezentowane są instrumenty używane w sakralnej muzyce buddyjskiej, po prawej stronie za przeszkleniem nawiązującym do indyjskiej architektury zgrupowano w trzech sekcjach zespoły typowe dla muzyki Hindustanu, Karnataku oraz używane w świątyniach. Lewą stronę galerii zajmują gabloty z instrumentami Iranu, Mongolii oraz Kazachstanu. Galeria piętnasta kontynuuje podróż po kontynencie azjatyckim. Centralnym punktem w tej przestrzeni jest gablota z instrumentami chińskim podzielonymi na trzy zespoły: operę pekińską, sizhu oraz sheng-guan. Po prawej stronie znajduje się również gablota z tradycyjnym instrumentarium Wietnamu oraz Mjanmy (Birmy). Z kolei lewa strona prezentuje instrumenty Korei Południowej oraz Japonii. Ostatnia galeria przenosi widza do Ameryki Południowej oraz do środkowej Afryki. Po prawej stronie prezentowany jest zbiór instrumentów pochodzących z wypraw znanego badacza ludów Amazonii Borysa Malkina. Można w niej zobaczyć instrumenty prekolumbijskie oraz instrumenty różnych plemion żyjących obecnie w dorzeczu Amazonki. Obok tego obszernego zbioru w kolejnej gablocie prezentowane są tradycyjne instrumenty brazylijskie. Lewa strona galerii przedstawia instrumentarium trzech afrykańskich krajów: Kamerunu, Beninu oraz Burkina Faso.