Studyjna Galeria Sztuki Starożytnej

Kolekcja sztuki starożytnej Muzeum Narodowego w Poznaniu wywodzi się z gromadzonych od XIX w. zbiorów powołanego w 1857 r. Muzeum Starożytności Polskich i Słowiańskich oraz utworzonego w 1893 r. pruskiego Muzeum Prowincji (Provinzial-Museum). Gromadzone w tych placówkach zabytki miały jednak głównie charakter lokalny. Przełom nastąpił w 1899 r., kiedy podjęto decyzję o budowie nowego gmachu muzeum. Dla podniesienia prestiżu nowej instytucji do Poznania zaczęły napływać liczne zabytki – wśród nich obiekty antyczne, artefakty z wykopalisk w Egipcie, przekazy przede wszystkim z muzeów berlińskich, również w formie darów od osób prywatnych. Wśród nich znalazła się trumna Iret-hor-iru, odkryta w trakcie wykopalisk w Abusir, zespół zabytków z Troi, liczne wazy greckie, a także zachowany w całości zbiór kopii figurek tanagryjskich.

W 1918 r. gmach i zbiory muzeum zostały przejęte przez władze polskie i stały się podstawą dla powołanego do życia rok później Muzeum Wielkopolskiego. W okresie międzywojennym kolekcja powiększyła się o depozyty Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, dar rzeźbiarza Antoniego Madeyskiego (1862–1939) oraz zbiory prawnika, działacza społecznego i kolekcjonera Konrada Kolszewskiego (1881–1945). Niestety II wojnę światową przetrwała zaledwie jedna czwarta zgromadzonych zbiorów. Po wojnie kolekcja poszerzyła się o depozyt Uniwersytetu Poznańskiego oraz grupę portretów rzymskich cesarzy z królewskich zbiorów Hohenzollernów. W 1950 r. Muzeum Wielkopolskie przemianowano na Muzeum Narodowe w Poznaniu.

W 2011 r. Jan Szymkiewicz, ówczesny kurator, utworzył pierwszą po wojnie Galerię Sztuki Starożytnej Muzeum Narodowego w Poznaniu. Ekspozycja prezentowała szeroką panoramę kultur śródziemnomorskich, a także sztukę prekolumbijską.

W listopadzie 2024 r. otwarta została Studyjna Galeria Sztuki Starożytnej, będąca etapem przygotowawczym do stworzenia nowej, stałej wystawy sztuki starożytnej w Muzeum Narodowym w Poznaniu. Centralnym punktem tej przestrzeni jest magazyn studyjny, gdzie przechowywana jest cała kolekcja. Charakter ekspozycji pozwala obserwować pracę kuratora oraz muzealników, a opracowywane naukowo eksponaty są prezentowane podczas cyklicznych wystaw czasowych, poszerzonych o przestrzeń edukacyjną. Magazyn studyjny daje unikalną możliwość nie tylko poznawania kolekcji, ale także przyjrzenia się codziennej pracy muzealników i procesowi powstawania nowej galerii.

Gabinet naukowy

Historia muzeów spleciona jest z historią kolekcjonerstwa. Prywatne kolekcje w czasach nowożytnych prezentowane były w specjalnie aranżowanych gabinetach. Do takich przestrzeni należały między innymi gabinety naukowe, w których na potrzeby badań gromadzono rozmaite obiekty, dzieła sztuki oraz księgozbiory.

Inspiracją do stworzenia tej części wystawy był gabinet archeolożki prof. Mieczysławy Sabiny Ruxer (1891–1957), która w 1923 r. przejęła opiekę nad Seminarium Archeologii Klasycznej Uniwersytetu Poznańskiego (dzisiejszy Uniwersytet im. Adama Mickiewicza), tworząc poznańską katedrę archeologii klasycznej. Nie zachowały się fotografie wnętrza, gdzie prowadzono seminarium, ale możemy wyobrazić sobie jego charakter na podstawie zachowanych opisów. Stworzone przez badaczkę miejsce posiadało bibliotekę liczącą 307 tomów, w tym 6 serii czasopism, zbiór 2000 przeźroczy, około 300 fotografii i rycin oraz 2 odlewy gipsowe. We wnętrzu znajdowało się biurko, stół, 12 krzeseł, szafy na książki i 2 pudła drewniane na katalogi kartkowe. Zbiory Seminarium Archeologii Klasycznej, zwłaszcza księgozbiór oraz małe muzeum, stopniowo powiększano. W czasie II wojny światowej zakład został całkowicie zniszczony.

Widoczne pomieszczenie przywołuje atmosferę dawnych gabinetów profesorskich, gdzie kształtowała się archeologia – miejsc intensywnych analiz i przełomowych odkryć. Nie jest to jednak tylko element muzealnej wystawy. Miejsce to pełni funkcję żywej przestrzeni pracy, w której kurator zajmuje się opracowywaniem zbiorów oraz przygotowywaniem nowych ekspozycji. Jest to również miejsce spotkań studentów i naukowców, gdzie wspólnie prowadzą badania i dzielą się wiedzą.

Magazyn studyjny

Muzeum jest instytucją ustawowo powołaną do gromadzenia i ochrony dziedzictwa ludzkości. Najważniejszym celem utrzymywania magazynów jest przechowywanie obiektów jako źródła informacji dla obecnych i przyszłych pokoleń, dla celów naukowych i edukacyjnych.

W magazynie studyjnym przechowywane są wszystkie zbiory galerii sztuki starożytnej, starannie zorganizowane według standardów muzealnych. Jego przeszklone ściany pozwalają zobaczyć, w jaki sposób obiekty są przechowywane i chronione. Systematyczny podział artefaktów na ponumerowanych półkach oraz regałach zapewnia im właściwe uporządkowanie. Numery inwentarzowe ułatwiają identyfikację obiektów. Artefakty odpowiednio zabezpieczone, umieszczone są w specjalnych, bezkwasowych pudełkach, co chroni je przed szkodliwymi czynnikami i jest kluczowe dla ich długoterminowego zachowania. Magazyn wyposażony jest w nowoczesne systemy monitorowania wilgotności i temperatury, co gwarantuje optymalne warunki zwłaszcza dla obiektów wrażliwych wykonanych np. z drewna, kartonażu czy szkła. Dzięki takiemu podejściu zbiory są nie tylko bezpieczne, ale także dostępne dla badaczy, którzy regularnie prowadzą tu prace naukowe.

Magazyn studyjny jest miejscem, gdzie nauka spotyka się z technologią, a starożytne artefakty mają szansę przetrwać kolejne stulecia.

Tanagryjka. U Progu kobiecości

W 1900 r. do powstającego Kaiser-Friedrich-Museum trafił zbiór 30 kopii antycznych terakotowych figurek, tzw. Tanagryjek, wykonanych w berlińskim warsztacie Fritza Gurlitta. Wytwarzane w latach 1881–1886 przez antykwariusza figurki to kopie zabytków z Luwru, British Museum, Ermitażu oraz kolekcji berlińskich.

Tanagryjki – figurki masowo wypalane z gliny przy pomocy matryc, datowane na IV–II w. przed Chr. – zawdzięczają swoją nazwę starożytnemu miastu Tanagra w Beocji (Grecja), gdzie odnaleziono je po raz pierwszy w drugiej połowie XIX w. W okresie hellenistycznym produkowano je także w Macedonii, Azji Mniejszej, Egipcie i Italii. Figurki znajdowano przede wszystkim wewnątrz grobowców, a ich funkcja nie została do dzisiaj ustalona. Najczęściej przedstawiały one młode, pełne wdzięku kobiety w codziennych sytuacjach: podczas beztroskiej zabawy, odpoczynku, a także w chwilach zadumy. Niedługo po odkryciu, figurki z Tanagry stały się przedmiotem zainteresowania kolekcjonerów oraz miłośników sztuki, a pod koniec XIX w. ich popularność przyczyniła się do produkcji licznych kopii.

Realistyczny i rodzajowy charakter przedstawień figurek z Tanagry pozwala na wgląd w życie prywatne i emocjonalne kobiet okresu hellenistycznego. Ich wizerunki odzwierciedlają całą gamę emocji związanych z doświadczeniami dziewcząt wchodzących w okres dorosłości: od radości, aż po melancholię i smutek. W kontekście społeczeństwa antycznego, w którym kobiety były często marginalizowane, figurki te stanowią unikatowe świadectwo, oddając głos starożytnym kobietom, ich prywatności i wewnętrznym światom.

Subtelność i liryczny charakter przedstawień jest doskonałym przykładem tego, jak sztuka może być nośnikiem refleksji o naturze ludzkiej. Tanagryjki fascynują swoją prostotą, a zarazem poruszającym przekazem, pozwalając nam dyskretnie zajrzeć do świata żyjących przed wiekami ludzi i zrozumieć emocje, które mimo upływu czasu wciąż są nam bliskie.

Pracownia

Szczyt popularności figurek z Tanagry przypada na przełom lat 70. i 80. XIX w. W znacznej liczbie pojawiły się one na rynku kolekcjonerskim w 1873 r., a następnie zdobyły szerokie uznanie podczas wystawy światowej w Paryżu w 1878 r. Te terakotowe figurki szybko stały się inspiracją dla różnych dziedzin sztuki: od malarstwa i rzeźby, przez literaturę, aż po modę.

Do grona twórców, którzy zachwycili się Tanagryjkami, należał francuski artysta Jean-Léon Gérôme (1824–1904). Na bazie tego motywu stworzył on cykl prac rzeźbiarskich oraz malarskich – jedną z nich jest obraz Praca w marmurze (1890) z kolekcji Dahesh Museum of Art w Nowym Jorku. Dzieło ukazuje wyidealizowaną wizję pracowni rzeźbiarskiej, w której Gérôme umieścił siebie podczas pracy nad rzeźbą.

W przestrzeni edukacyjnej rozwijamy tę wizję, tworząc miejsce, które umożliwia odwiedzającym zapoznanie się z pracownią artysty. Zgromadzone materiały, obiekty i narzędzia pochodzą z pracowni poznańskich rzeźbiarzy. Połączenie sztuki i historii pozwala ukazać tajniki warsztatowe łączące artystów na przestrzeni wielu stuleci.