O wyjątkowości rogalińskiej rezydencji Raczyńskich decyduje między innymi galeria obrazów stworzona przez Edwarda Aleksandra Raczyńskiego, wybitnego znawcę sztuki i wieloletniego prezesa Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie. Zakupów dokonywał od lat osiemdziesiątych XIX w. do lat dwudziestych XX w., tworząc jedną z najwspanialszych kolekcji współczesnego malarstwa na ziemiach polskich, liczącą prawie 500 dzieł sztuki.
Myśl umieszczenia jej w publicznie dostępnym gmachu towarzyszyła Raczyńskiemu od samego początku jego kolekcjonerskich poczynań. Do zamówienia pierwszych projektów architektonicznych autorstwa Stanisława Boreckiego doszło w 1896 r., czyli tuż po zakończeniu prac remontowych w odziedziczonym po przodkach pałacu rogalińskim. Ostatecznie jednak budynek galerii został wzniesiony dopiero w 1910 r. w oparciu o modernistyczny projekt Mieczysława Powidzkiego. Doskonale współgrając z charakterem zgromadzonych w nim zbiorów, galeria przez swoją zewnętrzną szatę o sakralnej wymowie, wskazuje zarazem na muzealne przeznaczenie tej „świątyni sztuki”, w której rolę „obrazu ołtarzowego”, umieszonego zgodnie z chrześcijańską tradycją na ścianie wschodniej, pełni olbrzymia „Dziewica Orleańska”, będąca jednym z najbardziej religijnych obrazów historycznych Jana Matejki.
Ten nowoczesny gmach z górnym oświetleniem, zapewnionym przez szklane dachy ze stalową konstrukcją z fabryki H. Cegielskiego, usytuowany został poniżej południowego skrzydła pałacu. Nie konkurując w ten sposób z zastanym założeniem, dla zwiedzających był dostępny z dolnej partii ogrodu i parku, a dla mieszkańców i gości Raczyńskich z południowej oficyny.
Spośród 305 obiektów zachowanych z przedwojennej kolekcji w chwili obecnej galeria zawiera 297 prac. Pomimo braków w kolekcji, wynikających ze strat wojennych oraz czasowego wystawiania wybranych dzieł artystów polskich w Muzeum Narodowym w Poznaniu, obecna prezentacja daje wyobrażenie o układzie ekspozycyjnym stworzonym przez jej twórcę, została bowiem zrekonstruowana na podstawie Przewodnika po galerii malarstwa w Rogalinie z ok. 1926 r. oraz zdjęć archiwalnych.
Mamy więc tutaj szansę zapoznania się z wystawienniczą koncepcją Edwarda A. Raczyńskiego, opartą o charakterystyczny dla XIX w. sposób aranżacji, polegający na wieszaniu obrazów w dwóch, trzech, a nawet czterech rzędach. Wzajemne relacje zachodzące pomiędzy poszczególnymi dziełami oraz salami wskazują, iż jedną z zasadniczych przesłanek tej koncepcji było ukazanie różnorodności sztuki przełomu wieków, ze szczególnym zaakcentowaniem rozkwitającego w tym czasie malarstwa polskiego. Można je oglądać zarówno w hallu wejściowym z dużą grupą realistycznych prac polskich „monachijczyków”, jak i w ostatniej, największej sali, zdominowanej nie tylko przez „Dziewicę Orleańską”, ale też najbardziej znane, symboliczne płótna Jacka Malczewskiego oraz odmienne w charakterze prace A. Gierymskiego, W. Podkowińskiego, O. Boznańskiej, J. Fałata, L. Wyczółkowskiego, J. Mehoffera i W. Weissa. Z zespołu tego wyłączone zostały tylko liczne pastele S. Wyspiańskiego, K. Sichulskiego i T. Axentowicza, które ze względów konserwatorskich są obecnie pokazywane w specjalnie zacienionej, małej, bocznej salce.
W trzech dużych, połączonych amfiladowo salach, prowadzących z hallu do największej sali galerii umieszczone zostały natomiast dzieła cenionych artystów europejskich, w tym głównie francuskich, ale też belgijskich, hiszpańskich, norweskich i niemieckich, takich jak: A. Besnard, J. E. Blanche, E. Carrière, M. Chabas, A. Point, E. Claus, L. Simon, I. Zuloaga, F.J. Thaulow, F.v. Stuck, czy M. Slevogt. Ich salonowe, postimpresjonistyczne, naturalistyczne, neoimpresjonistyczne, czy symboliczne prace przybliżając dokonania europejskie tego czasu, pozwalają dokonywać porównań z malarstwem polskim.
Ekspozycję galerii dopełniają rozmieszczone w różnych miejscach rzeźby, z których na uwagę zasługuje popiersie Edwarda A. Raczyńskiego wykonane przez E. M. Wittiga. Obok niego w hallu wejściowym budynku można podziwiać witraż „Karpie” L. C. Tiffaniego, wybitnego amerykańskiego artysty, który zrewolucjonizował ówczesną sztukę witrażownictwa.
Prezentowane w Galerii obrazy są własnością Fundacji im. Raczyńskich przy Muzeum Narodowym w Poznaniu.
Autor: Ewa Leszczyńska
