Integralną częścią rezydencji w Rogalinie, ufundowanej przez Kazimierza Raczyńskiego w latach 70-tych XVIII w. jest założenie ogrodowo-parkowe. Bezpośrednio do pałacu od strony zachodniej przylega ogród rokokowy, stanowiący kompozycyjne dopełnienie barokowego w swej genezie założenia entre cour et jardin (między dziedzińcem a ogrodem). Parter ze strzyżonymi stożkowo tujami ujęty jest szpalerami kształtowanych początkowo w kule lip. Na zachodnim skraju ogród zamyka kopiec zwany Parnasem, z którego rozciągał się niegdyś, zasłonięty obecnie przez wysokie drzewa, widok na nadwarciańskie łąki. Ramy ogrodu wytyczają strzyżone szpalery grabowe, wewnątrz których na wysokości Parnasu znajdują się owalne gabinety. Akcentami uzupełniającymi kompozycję ogrodu są kamienne wazony i rokokowe posągi mitologicznych bóstw.
W późniejszym okresie dawny zwierzyniec (ogrodzony obszar leśny, gdzie utrzymywano zwierzynę łowną), przylegający do rezydencji od strony południowej i zachodniej, zaczęto przekształcać w park o charakterze krajobrazowo-sentymentalnym. Już w 1788 r. powstał, „Plan dzikiego ogrodu dla JWnej JMci Pani Raczyńskiej Generałowej zrobiony”, z którym należy zapewne wiązać projekt pawilonu w formie kiosku tureckiego, autorstwa J. Ch. Kamsetzera. Z początku XIX w. pochodził natomiast młyn wodny o kształcie drewnianej gotyckiej świątyni, który stanowił jeden z istotnych elementów stworzonego nieco później przez Edwarda Raczyńskiego parku romantycznego. Znajdował się on na terenie malowniczych rozlewisk nadwarciańskich, które razem z pozostałościami pierwotnej dąbrowy stały się głównymi komponentami jego – łączącej się w naturalny sposób z rezydencją – kreacji. Z młyna-kaplicy nic nie pozostało, nadal jednak w zachodniej części parku znajdują się pomnikowe okazy dębów szypułkowych (Quercus robur). Najsłynniejszymi wśród nich są Lech, Czech i niewiele od nich starszy, liczący sobie ok.700 lat Rus (imiona trzech legendarnych słowiańskich braci rogalińskie dęby noszą od okresu powojennego).
Romantyczną scenerię parku dopełnia antykizująca bryła kościoła – mauzoleum, położonego na wyniosłej skarpie na wschodnim skraju rezydencji. Edward wybudował go w latach 1817-1820 i umieścił na frontonie napis DIVO MARCELLINO, chcąc uczcić pamięć poległego w wojnach napoleońskich kuzyna Marcelego Lubomirskiego. Architektonicznym pierwowzorem dla tej historyzującej budowli była rzymska świątynia zwana maison carrée z I wieku p.n.e. w Nîmes we Francji. Do jej wzniesienia wykorzystano najnowocześniejsze wówczas materiały, takie żeliwo, z którego wykonane są bazy i kapitele kolumn, fryz z liści akantu, wreszcie posągi lwów i antaby na drzwiach. Te ostatnie odlewał być może w Rogalinie, znany ze swych wszechstronnych uzdolnień i zainteresowań, sam hrabia Raczyński.
W podzielonym na dwie kondygnacje wnętrzu, część górna o empirowej dekoracji miała w zamierzeniu fundatora pełnić funkcję kościoła, dolna mauzoleum rodowego, przeznaczonego na miejsce spoczynku jego dziada Kazimierza Raczyńskiego oraz przodków, których prochy sprowadził z klasztoru w Woźnikach. Zlokalizowane w podziemiach mauzoleum zaprojektowane zostało w formie romantycznej, średniowiecznej krypty o romańsko-gotyckim wystroju, inspirowanym dawną architekturą Włoch, w tym szczególnie Sycylii.
Mauzoleum jest miejscem spoczynku wielu pokoleń rodziny Raczyńskich. Znajduje się tu m.in. piękny nagrobek Rogera Raczyńskiego z białego marmuru, z przedstawiającą go całopostaciową rzeźbą, dziełem A. A. Salomona z 1865 r. Pochowany jest tu również ostatni męski przedstawiciel rodu, twórca Fundacji im. Raczyńskich, Edward Bernard hr. Raczyński.
Autor: Joanna Nowak, Ewa Leszczyńska
