Sanie szlichtadowe
Autor: NN
Miejsce powstania: Europa Środkowa
Czas powstania: ok. poł. XVIII w.
Technika/materiał: drewno lipowe; polichromowane, złocone i srebrzone w technice na mat, metal, tapicerka
Wymiary: wys: 77cm, dł.170 cm, szer.70 cm
Sygnatury/napisy: brak
Własność i nr inwentaryzacyjny: MNP Rd 878
Miejsce ekspozycji: Muzeum Pałac w Rogalinie, zbrojownia
XVIII - wieczne sanie szlichtadowe są niewątpliwie jednym z najciekawszych obiektów wyposażenia rogalińskiego pałacu. Już Edward Raczyński (1891-1993) wspominając czasy swojego dzieciństwa pisał: „w jednym rogu Zbrojowni stał wypchany niedźwiedź w ozdobnej XVII- wiecznej uprzęży, a za nim sanki rzeźbione może na wzór tych, którymi Maria Antonina kazała się wieźć z Wersalu do Tuilerii ku zgorszeniu poddanych”.1 Niestety archiwalne zdjęcia ukazujące pd-zach narożnik Zbrojowni z niedźwiedziem, nie obejmuje saneczek opisywanych przez E.B. Raczyńskiego, dlatego nie wiadomo do końca, czy właśnie o te chodziło. Nie można jednak tego wykluczyć, gdyż obiekt figuruje w księgach inwentarzowych jako zastany.
Sanie szlichtadowe, to sanie dworskie, dwuosobowe z tylnym kozłem do powożenia na stojąco, jednokonne, spacerowe. Zachowane częściowo, pierwotnie złocone, srebrzone. Obecnie bez płóz oraz formy snycerskiej, wieńczącej przód sań. Otwarta forma skrzyni nadsania ma kształt fotela, wydrążonejgo w środku na siedzisko, bogato rzeźbionego od zewnątrz, z motywem zdobniczym w formie liści akantu. Na bokach skrzyni girlandy z ciągłym układem liści laurowych. Dwa siedziska: większe-„fotelik” wewnątrz skrzyni, drugie mniejsze zwane kozłem stangreckim, wzmocnione od dołu konstrukcją stalową umieszczone z tyłu skrzyni sań. Oba siedziska obite tkaniną ozdobną.
Stan zachowania sań szlichtadowych przed konserwacją
Sądząc po złym stanie zachowania, sanie nie zawsze były należycie eksploatowane i przechowywane. W latach swojej świetności z pewnością służyły do szlichtady, czyli zimowej dworskiej zabawy. Były wielokrotnie naprawiane, przemalowywane, aż w końcu trwale uszkodzone, bo pozbawione całkowicie płóz, oraz elementu wieńczącego przód sań, a także siedziska wewnątrz sań. Tapicerka aksamitna na zaplecku i koźle także uległa zniszczeniu. Zanim jednak przystąpiono do jakichkolwiek działań konserwatorskich, obiekt został gruntownie przebadany. Po wstępnych analizach odstąpiono od rekonstrukcji wszelkich brakujących elementów snycerskich oraz wymiany wtórnych. Poważnym problemem konserwatorskim stała się rekonstrukcja podsania. Propozycji na ewentualną rekonstrukcję płóz było wiele, chociażby ta ze szkicowego projektu Wiesława Żurawskiego poparta merytorycznymi badaniami Teresy Żurawskiej, lub też sanki z Muzeum Historycznego we Lwowie. Niestety każda z tych propozycji budziła pewne wątpliwości. Ostatecznie odstąpiono od rekonstrukcji płóz, aż do czasu odnalezienia bliższych wzorców, które ułatwiłyby ewentualne ich odwzorowanie.
Kolorystyka
Decyzja o usunięciu wszelkich przemalowań z sanek i odkryciu oryginalnej warstwy była poparta skrupulatnymi badaniami laboratoryjnymi i konserwatorskimi całej powierzchni nadsania. Po wykonaniu odkrywek i badań laboratoryjnych podjęto decyzję o zdjęciu wszelkich powłok malarskich, aż do najstarszej warstwy złoceń. Sposób oczyszczania wybrano na podstawie szeregu prób z wykorzystaniem rożnych metod również tej przy użyciu lasera. Ostatecznie najskuteczniejszą metodą była metoda mechaniczna, polegająca na odkrywaniu warstw poszczególnych przemalowań przy użyciu skalpela. Po usunięciu zielonej powłoki kolorystycznej, a potem kolejnych warstw wtórnych ukazała się wyrazistsza i czytelniejsza forma snycerska, a także częściowe oryginalne złocenia. Warstwę pozłoty po oczyszczeniu wyretuszowano złotem płatkowym oraz w proszku. Girlandy znajdujące się na bokach sań po oczyszczeniu okazały się w dużej mierze wtórne. Oczyszczone do oryginalnej warstwy srebra wyretuszowano srebrem w proszku. Elementy wtórne scalono z oryginałem i zabezpieczono. Wnętrze sań oczyszczono aż do czerwonej farby położonej bezpośrednio na płótnie. Wszystkie prace konserwatorskie dotyczące pozłoty i kolorystyki sań wykonano w Pracowni Konserwacji Ram i Pozłotnictwa.
Siedzisko i tapicerka
Pozostałe wtórne elementy starej tapicerki w pełni odpowiadały opisom inwentarzowym, które potwierdziły oryginalność aksamitnej oliwkowej tapicerki. Zdecydowano zatem aby odtworzyć ją wraz z brakującą poduszką. Po usunięciu starego tymczasowego siedziska z wnętrza sań wykonano nowe w Pracowni Konserwacji Instrumentów Muzycznych. Prace polegały na wykonaniu ramki siedzeniowej z drewna sapeli. Z uwagi na osłabioną konstrukcję sań wykonano dodatkowo szkielet oparcia, który w efekcie składał się ze spasowanych ze sobą listewek tworzących oparcie. Brakującą tapicerkę z obiciem pluszowym w kolorze zbliżonym do oryginału wykonano w Pracowni Konserwacji Tkanin. Tapicerka na ramce siedzeniowej została wykonana na pasach parcianych przybitych do ramki i obitych płótnem jutowym na tak przygotowanym podłożu wykonano fason siedzenia z trawy zamorskiej i płótna jutowego. Po odszyciu brzegów fasonu nałożono warstwę uzupełniającą wyściółki i obito białym płótnem. Te same zabiegi powtórzono na oparciu a także na tylnym siedzisku „koźle”. Na sam koniec siedzisko i oparcie sań obito tkaniną pluszową przy użyciu gwoździ ozdobnych.
Elementy metalowe
Wszystkie metalowe części sań jak i trzpień metalowy podtrzymujący siedzisko tylne, gwoździe kute poddane zostały konserwacji w Pracowni Konserwacji Metalu. Oczyszczone i zabezpieczone przed korozją.
Opracowała: Ewa Maliczak-Jarosik
Autor prac konserwatorskich: Ewa Maliczak-Jarosik (Pracownia Ram i Pozłotnictwa MNP)
Współpraca:
- Piotr Cieślak (Pracownia Konserwacji Instrumentów Muzycznych MNP)
- Waldemar Baruch (Pracownia Konserwacji Sztuki Użytkowej MNP)
- Marek Kozielczyk (Pracownia Konserwacji Tkanin MNP)
Badania laboratoryjne: Anna Michnikowska (Pracownia Badań Technologiczno-Konserwatorskich MNP)
Dział profilaktyki MNP:
Dokumentacja fotograficzna: M. Peda, P. Cieślak
Badania historyczno-artystyczne:
Konsultacje:
1. W 1992 roku w Łańcucie wykonano szkicowy projekt autorstwa Wrzesława Żurawskiego pod nadzorem merytorycznym dr. Teresy Żurawskiej, do ewentualnej rekonstrukcji rogalińskich sanek szlichtadowych.
2. Konsultacje i wizyta Waldemara Barucha z Pracowni Konserwacji Metalu w Muzeum Etnografii i Przemysłu Artystycznego we Lwowie. Jej celem było ustalenie, czy zbliżone wyglądem lwowskie sanki szlichtadowe ( nr inw. EP 10170) mogłyby posłużyć do rekonstrukcji podsania rogalińskich sanek szlichtadowych.
Literatura:
1.Edward Raczyński, Rogalin i jego mieszkańcy, Poznań 1991, s.46.
2.Opracowanie- Ewa Leszczyńska
3.Dokumentacja konserwatorska- Sanie Szlichtadowe MNP Rd 878
Inne:
Prace konserwatorskie zrealizowane w ramach projektu „Rewaloryzacja i modernizacja zespołu pałacowo-parkowego w Rogalinie, Oddziału Muzeum Narodowego w Poznaniu. II etap”.
1. E. B. Raczyński, Rogalin i jego mieszkańcy, Poznań 1991, s.4
