Konserwacja obrazu Matka Boska z dzieciątkiem i koczkodanem

„Matka Boska z dzieciątkiem i koczkodanem” (il. 1)

Autor: NN

Miejsce powstania: Europa

Czas powstania:  ok .poł. XVII w

Technika/materiał: olej, płótno

Wymiary: 92 x 68 cm

Sygnatury/napisy:

Własność i nr inwentaryzacyjny: MNP Dep. 2218 (depozyt córek E.B. Raczyńskiego z pałacu Krasińskich w Warszawie)

Miejsce ekspozycji: Muzeum Pałac w Rogalinie, sypialnia Edwarda A. Raczyńskiego

 

Obraz „Matka Boska z dzieciątkiem i koczkodanem” został namalowany w połowie XVII wieku[1] przez nieznanego malarza. Wprawdzie napis naniesiony na odwrociu przypisuje dzieło doskonałemu włoskiemu malarzowi Benvenuto Tisi, zwanemu Garofalo (1481-1559), ale porównania stylistyczne wykluczają tę atrybucję. (il. 3)

Obraz został zakupiony w Rzymie 15 marca 1839 roku przez generała Wincentego Krasińskiego w galerii Pana Espana. W ręce rodziny Raczyńskich przeszedł poprzez małżeństwo wnuczki generała Krasińskiego Marii Beatrix z Edwardem Aleksandrem Raczyńskim. Do czasów II wojny światowej był przechowywany w Pałacu Krasińskich w Warszawie, a później do 2010r. w Muzeum Narodowym w Warszawie. Obecnie jest nadal własnością rodziny Raczyńskich, za jej zgodą zdobi pałac w Rogalinie.

Inspiracją dla nieznanego  malarza był miedzioryt Albrechta Dürera z 1498 roku. (il. 2) Obraz jest zwierciadlanym odbiciem, pięciokrotnie powiększonym przedstawienia graficznego. Gdy porównujemy obraz z grafiką Dürera widzimy kilka różnic: inny jest układ ciała małpki, brakuje aureoli wokół głowy Marii. Na obrazie pojawia się też zupełnie nowy element : postacie dwóch kobiet stojących poniżej domku rybackiego.

Przykuta łańcuchem  do płotu małpka symbolizuje zwyciężone zło, szczygieł trzymany w lewej ręce dzieciątka, jako ptak żyjący w ciernistych krzewach zapowiada cierpienie Chrystusa, przyszłą Pasję.

Stan zachowania

Oryginalne płótno konopne o rzadkim splocie było pożółkłe, kruche i sztywne. Miało obcięte brzegi, prawdopodobnie pierwotnie było większe o 3-5 cm z prawej strony i z góry. Płótno dublażowe  nowe było w dobrym stanie. Zaprawa była ciemnobrunatna, zachowana dobrze. W najgorszym stanie zachowała się warstwa malarska, było wiele ubytków, wykruszeń, przetarć i przemyć, częściowo maskowanych retuszami. Nie zachował się korpus małpki ani jej nogi. Wiele retuszy było pociemniałych. Obraz pokryty był silnie pożółkłym i zbrązowiałym werniksem, który unieczytelniał przedstawienie i fałszował kolorystykę.

Dawne konserwacje

Obraz konserwowany był przynajmniej trzykrotnie, występują na jego powierzchni trzy rodzaje kitów: białe, brunatne, żółto-rude. Ostatnia konserwacja, która polegała na rozdublowaniu, ponownym dublażu , a następnie doklejeniu od odwrocia płótna z pierwszego dublażu, na którym widnieją bardzo istotne historyczne napisy przeprowadzona była z dużą starannością. Konserwator zróżnicował sposób kładzenia retuszy. Szatę Matki Boskiej malowaną długimi pociągnięciami szczeciniastego pędzla wypunktował kreseczkami biegnącymi w kierunku układających się fałd. Natomiast w  partii nieba retusz stanowią plamki stawiane drobnymi uderzeniami pędzla.

Obecna Konserwacja

Prace konserwatorskie polegały na  zdjęciu bibułki japońskiej i oraz usunięciu warstwy wosku i zabrudzeń. Następny dość długotrwały i pracochłonny etap prac polegał na zdejmowaniu pożółkłego werniksu i pociemniałych przemalowań i retuszy. Usunięto niedopasowane łatki i zastąpiono je nowymi wklejonymi na styk. Położono kity, wyszlifowano je, następnie zawerniksowano obraz werniksem damarowym błyszczącym z olejkiem terpentynowym. Po zapunktowaniu miejsc pozbawionych warstwy malarskiej farbami żywicznymi Maimeri położono werniks retuszerski Maimeri w sprayu.

W czasie konserwacji obraz ujawnił swoje małe tajemnice. Wokół głowy Marii odsłoniła się jasna poświata. Gdy przyjrzymy się postaci Dzieciątka zauważymy, że trzyma w dłoni dwa ptaszki – nie jest to zamysł malarza. Jasny ptaszek z wzniesioną główką, przypominający trochę kogutka jest wtórny, ale postanowiliśmy go nie usuwać, gdyż oryginalny szczygiełek zachował się w gorszym stanie.

W czasie konserwacji odsłonił się układ delikatnie zarysowujących się krągłych obłoków. Uczytelniły się sylwetki dwóch kobiet stąpających u podnóża domku rybackiego.

Opracowała: mgr Katarzyna Męczyńska (Pracownia Konserwacji Malarstwa i Rzeźby Polichromowanej MNP)

 

Autor prac konserwatorskich: mgr Katarzyna Męczyńska (Pracownia Konserwacji Malarstwa i Rzeźby Polichromowanej MNP)

Współpraca:

-   I etap prac (usuwanie warstwy wosku i zabrudzeń) mgr Lucyna Balewska (Pracownia Konserwacji Malarstwa i Rzeźby Polichromowanej MNP)

- zaprojektowanie i wykonanie ramy według siedemnastowiecznych wzorów

Mariusz Drewniak (Pracownia Ram i Pozłotnictwa MNP)

Badania laboratoryjne: mgr Anna Michnikowska

Dział profilaktyki MNP:

Dokumentacja fotograficzna: Marek Peda

Badania historyczno-artystyczne:

Konsultacje:

Literatura: Bożena Steiborn, Antoni Ziemba „Malarstwo niemieckie do 1600 roku” katalog zbiorów, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2000

Inne: rycina Dürera znajduje się w National Gallery of Art. W Waszyngtonie

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/31/Albrecht_D%C3%BCrer_-_The_Virgin_and_Child_with_the_Monkey_%28NGA_1949.1.20%29.jpg z dnia 8 września 2016r.

 

 

Prace konserwatorskie zrealizowane w ramach projektu "Rewaloryzacja i modernizacja zespołu pałacowo-parkowego w Rogalinie, Oddziału Muzeum Narodowego w Poznaniu. II etap".