Żyrandol – świecznik porcelanowy, 12 ramienny, 36 świecowy
Miejsce powstania: Miśnia/ Meissen, Niemcy
Czas powstania: koniec XIX wieku
Technika/materiał: porcelana twarda, szkliwiona, malowana podszkliwnie i naszkliwnie oraz złocona; elementy konstrukcyjne i łączące wykonane z metali - stali i mosiądzu
Wymiary: wysokość 80 cm, szerokość 100 cm
Sygnatury/ napisy: na trzonie, pisane oraz wyciskane w biskwicie numery i litery oraz napis wykonany ołówkiem
Własność, nr inwentaryzacyjny: Muzeum Narodowe w Poznaniu, nr inw. MNP Rz 804
Miejsce ekspozycji: Muzeum Pałac w Rogalinie, Salon Herbowy
Stan zachowania świecznika przed podjęciem prac konserwatorskich był bardzo zły. W latach 80tych XX wieku, podczas niefortunnego demontażu, obiekt upadł na ziemię i rozbił się na wiele fragmentów. Od tego czasu, rozłożony na części, przechowywany był w muzealnym magazynie.
W związku z podjęciem decyzji o przywróceniu żyrandola do pałacowego wnętrza, obiekt w 2012 roku przetransportowano do Pracowni Konserwacji Sztuki Użytkowej.
Prace konserwatorskie rozpoczęto od wykonania fotograficznej dokumentacji stanu zachowania oraz inwentaryzacji, pozwalającej określić zarówno pierwotny wygląd, jak i dokładny zakres uszkodzeń. Liczną ilość większych i bardzo drobnych poubijanych fragmentów pogrupowano kolorystycznie w celu identyfikacji i docelowo złożenia maksymalnej ilości detali z oryginalnego materiału. Szczęśliwie okazało się, że zasadnicze elementy takie jak trzon główny, a także wszystkie ramiona (dwanaście sztuk) oraz nasadzane na nie rozgałęzienia na świece – choć mocno uszkodzone - zachowały się. Pozwoliło to doprecyzować, dodatkowo w oparciu o fotografie archiwalne oraz analogie, ogólną formę żyrandola. Pozostałe elementy zdobiące: nakładane tulejki w formie pąków kwiatowych (do mocowania 36 świec), stylizowane liście oraz kwiatowe (w formie bukietów) i roccailowe zawieszki - nie zachowały się w komplecie. Brakowało podwieszanych do ramion detali (czternastu sztuk), jednej tulejki oraz sześciu osadzanych na trzonie elementów.
Zachowane części żyrandola miały liczne pęknięcia, ubytki, obtłuczenia i braki zdobiących detali. Elementy były bardzo brudne, pokryte woskiem świec, wiele z nich nosiło ślady dawnych reperacji: klejeń, drutowań, wzmocnień, wykonywanych na przestrzeni dziesięcioleci, jeszcze podczas ekspozycji w pałacowych wnętrzach.
W pierwszym etapie prac przystąpiono do demontażu połączonych metalowymi śrubami części. Usunięto liczne wtórne drutowania. Następnie przystąpiono do oczyszczania porcelanowych fragmentów. Ceramiczne elementy umyto i zdezynfekowano.
Rozklejono osłabione spoiny, usunięto wosk, zabrudzenia, resztki klejów i użytych wtórnie materiałów. Na tym etapie prac konserwatorskich ilość porcelanowych części do złożenia i sklejenia znacznie wzrosła. Rozpoczął się wielomiesięczny proces składania wielobarwnej porcelanowej „układanki” i klejenia potłuczonych fragmentów. Spasowano drobne ceramiczne fragmenty i zestawiano je w poszczególne detale.
Łączenia rozbitych ramion pełniących funkcję nośną wzmacniano za pomocą metalowych bolców, osadzanych w wywiercone w porcelanie niewielkie otwory. Gdy dany element rozbity był na kilka lub kilkanaście części, zabieg klejenia przebiegał etapami, co wynikało z technicznej możliwości składania klejonych fragmentów. Wykorzystano różne kleje (dwu i jednoskładnikowe) - w zależności od wielkości przełamu, funkcji elementu i wymaganej siły sklejenia.
Kolejnym etapem prac było uzupełnienie ubytków i rekonstrukcja brakujących detali i form. Założono wykonanie uzupełnień i rekonstrukcję detali we wszystkich zachowanych elementach żyrandola. Przed przystąpieniem do prac wykonano szereg prób w celu dobrania optymalnej masy imitującej porcelanę, dającej się modelować i plastycznie kształtować, jak również wyciskać za pomocą form. Wytypowano zaprawę na bazie żywicy epoksydowej z odpowiednio dobranym wypełniaczem i pigmentami. Większość rekonstrukcji wykonano „z ręki”, modelując w zaprawie kształty listków, łodyg, płatków kwiatowych i pozostałych brakujących detali. Przykładowo przy jednym tylko z kwiatów dali, który miał zachowane cztery płatki, zrekonstruowano 20 brakujących, modelując każdy osobno, dostosowując jego wielkość do zachowanego przełamu. Większe rekonstrukcje oraz całe fragmenty powtarzalnych kwiatów wykonano za pomocą odlewów i wycisków z form, ścigniętych z ceramicznych pierwowzorów. W przypadku uszkodzeń w dekoracji kwiatowej unieczytelniających formę/ gatunek rośliny, materiał do rekonstrukcji pozyskiwano poprzez analogie miśnieńskich artefaktów oraz poszukując, z pomocą botanika, pierwowzorów wśród roślin. Wykonano w ten sposób kilkaset rekonstrukcji.
Kolejnym etapem było kolorystyczne opracowanie rekonstruowanych i uzupełnianych fragmentów oraz wykonanie złoceń. Do malowania zastosowano zarówno gotowe farby konserwatorskie, jak i przygotowywane samodzielnie - na bazie suchych pigmentów i spoiwa akrylowego. Złocenia wykonano przy użyciu złota płatkowego - w miejscach gdzie wymagany był połysk oraz za pomocą złota mineralnego i polerbrązy – tam gdzie złocone dekoracje były matowe. Za pomocą werniksu akrylowego i roztworu żywicy zabezpieczono wszystkie rekonstrukcje oraz nadano im połysk charakterystyczny dla porcelany.
Oryginalną metalową konstrukcję nośną znajdującą się wewnątrz porcelanowego trzonu oraz wszystkie metalowe łącznia oczyszczono, a następnie zabezpieczono antykorozyjnie. Dorobiono na wzór oryginalnych brakujące metalowe (mosiężne) elementy. Również na wzór pierwotnych wykonano skórzane przekładki, pełniące funkcję amortyzujacą między ceramicznymi elementami.
Jeszcze w pracowni konserwatorskiej wykonano próbne złożenie elementów w całość. Określono lokalizację i kolejność składania poszczególnych ramion i części. Następnie po przewiezieniu do pałacu w Rogalinie zmontowano obiekt pod sufitem w Salonie Herbowym. Zgodnie z pierwotnym przeznaczeniem, w świeczniku osadzono 36 świec.
Prace konserwatorskie trwały od maja 2012 do września 2014 roku.
Tekst opracowała: Sabina Figurniak
Autorzy prac konserwatorskich:
Sabina Figurniak (ceramika, kierowanie projektem) Katarzyna Horzowska -Kaźmierska (ceramika) Waldemar Baruch (elementy metalowe), Pracownia Konserwacji Sztuki Użytkowej MNP
Badania laboratoryjne: Anna Michnikowska (identyfikacja klejów), Pracownia Badań Technologiczno- Konserwatorskich MNP
Dokumentacja fotograficzna: Sabina Figurniak, Katarzyna Horzowska- Kaźmierska
Konsultacje: botanik Maria Mataszczak
Prace konserwatorskie zrealizowane w ramach projektu „Rewaloryzacja i modernizacja zespołu pałacowo-parkowego w Rogalinie, Oddziału Muzeum Narodowego w Poznaniu. II etap”.
