Do ważnych elementów rezydencji Raczyńskich w Rogalinie należą powozownia i znajdująca się po przeciwnej stronie dziedzińca pałacowego stajnia. Pierwotnie drewniane, a od 1801r. murowane budynki, wzniesione zostały w 1776 r., czyli tuż po zakończeniu prac przy samym pałacu. Wynikało to nie tylko ze względów użytkowych, ale też prestiżowych. Niemal do końca XVIII w. paradne zaprzęgi, tj. specjalnie dobierane konie, ozdobne powozy oraz obsługa w odpowiednich strojach, stanowiły bowiem ważną część ceremoniału dworskiego i określały pozycję społeczną i zamożność właściciela. Stąd dbałość o architekturę tych gospodarczych budynków, włączonych w reprezentacyjną przestrzeń poprzedzającą pałac. Nie zapomniano przy tym o ich funkcjonalnym rozplanowaniu. Części środkowe nakryte dwuspadowymi dachami to jednoprzestrzenne wnętrza dla koni i odpowiednio powozów, a skrajne z czterospadowymi dachami - mieszkania dla obsługi i związaną ze stajnią masztarnię do przechowywania uprzęży, siodeł i wszelkiego sprzętu stajennego. (il.1-2) Do stajni przylegała też nieduża, drewniana ujeżdżalnia, która spłonęła w poł. XIX w. i nie została odbudowana.
Jedynym pojazdem z przedwojennych zasobów, który można oglądać w udostępnianej od 1987r. powozowni jest poddana ostatnio konserwacji kareta coupe. (il.3) Pozostałe obiekty, pochodzące głównie z wytwórni wielkopolskich, są typowym zestawem pojazdów konnych używanych w ziemiańskiej rezydencji na przełomie XIX i XX w. Są wśród nich odkryte powozy gospodarczo-administracyjne oraz sportowo-spacerowe przeznaczone do zaprzęgu dżentelmeńskiego, czyli powożone przez właścicieli oraz pojazdy reprezentacyjne i wyjazdowe obsługiwane przez zatrudnionych stangretów. (il. 4)
Wśród gospodarczo-administracyjno-sportowych, które służyły do objazdu pól lub polowań prezentowana jest polówka, dwie bryczki (zwane na terenie b. zaboru pruskiego parkowcami) oraz tzw. amerykan, nawiązujący w budowie do dokartów ze skrzyniami na psy myśliwskie, który z racji usytuowania siedzeń plecami do siebie zwany jest też dos-à-dos. (il. 5) Do grupy spacerowo-sportowej można zaliczyć lekki powóz jesionowy z demontowanym kozłem stangreckim (il.6) oraz dwa wolanty, czyli odkryte pojazdy o mieszanej spacerowo-wyjazdowej funkcji, od końca XIX w. bardzo popularne wśród wielkopolskiego ziemiaństwa i bogatszych włościan. (il.7)
Z oficjalnych pojazdów wyjazdowo-reprezentacyjnych używanych letnią porą na uwagę zasługują dwie victorie, zawdzięczające swą nazwę angielskiej królowej, dla której w 1867r. wykonano pierwowzór tego niezwykle rozpowszechnionego w Europie środka komunikacji, w Polsce powszechnie nazywanego powozem. Podczas gdy victoria, zgodnie z kanonem miała jedną budę, to eksponowane tutaj lando musiało posiadać dwie budy, które w razie potrzeby pozwalały przekształcić je w pojazd zamknięty. Czyniło to z niego bardzo atrakcyjny i wygodny, reprezentacyjny powóz, który znany był już w XVI w. Podstawowym pojazdem reprezentacyjnym była jednak przede wszystkim zamknięta kareta w wielu odmianach. Spośród nich prezentowana jest zarówno elegancka, czteroosobowa kareta pięciookienna, jak i dwuosobowa kareta coupe z Rogalina. Obok stoją tu jeszcze trzy dalsze egzemplarze tego, szczególnie w XIX i XX w. popularnego typu, w tym kareta ślubna oraz monachijska.
W nowej ekspozycji powozowni odnaleźć też można sanie wyjazdowe, które w odróżnieniu od sań podróżnych były otwarte, jedynie z futrzanym przykryciem dla pasażerów. Saneczki dziecięce z 1778 r., które przeznaczone były z kolei do zabawy z psim zaprzęgiem.
Z XVIII w. pochodzą również dwie lektyki, które w tym czasie używane były już głównie w zatłoczonych miastach, gdzie transport kołowy był utrudniony. (il.8)
Kolekcję rogalińską dopełnia plauka, karetka fiakierska oraz dorożka. Są to konne powozy wykorzystywane głównie w miastach w celach zarobkowych i turystycznych, aczkolwiek plauka była też często używana w majątkach ziemskich i dobrach włościańskich, szczególnie na Śląsku. (il.9)
Ściany powozowni są obecnie miejscem ekspozycji uprzęży, które dawniej przechowywane były, tak samo jak w Rogalinie, w związanych ze stajniami masztalniach. Znajdujemy tutaj dwa najbardziej w Wielkopolsce popularne ich typy, tj. uprzęże szorowe przypisane do pojazdów gospodarczych, administracyjnych i spacerowych (polówek, wolantów) oraz bardziej eleganckie, chomątowe angielskie przysługujące powozom wyjazdowym (karetom, landom), ale też amerykanowi. (il.10)
Całości dopełniają akcesoria podróżne takie jak kufry, skrzynie, czy też używana w saniach do ogrzania nóg, tzw. stopa, pochodząca z majątku Wianuża na Wileńszczyźnie.
Zobacz też Słownik pojęć związanych z powozami i jazdą konną.
Autor: dr E. Leszczyńska
