Stanisław Wyspiański (1869-1907). Duży wpływ na ukształtowanie się oryginalnego i rozpoznawalnego stylu artysty miały krakowskie studia u Jana Matejki, podróże i kilkuletni pobyt w Paryżu z przyjacielem, Józefem Mehofferem. Szczególne wrażenie wywarła na nim poznana tam twórczość Van Gogh’a, Gauguin’a i Toulouse’a Lautrec’a. Uczulony na farbę olejną, zaczął używać głownie pasteli. Poza malarstwem zajmował się grafiką, wykonywał dekoracyjne polichromie, projektował witraże, inscenizacje teatralne, wnętrza i meble, pisał poezję i dramaty. Jego sztukę, wpisującą się w program Młodej Polski określa się jako symboliczną, ekspresjonistyczną i secesyjną.
Opis obrazu:
Z portretu spogląda drobna, spokojna postać młodej modelki. Wygląda na zamyśloną. Można odczuć pewien dysonans pomiędzy dziecięcymi rysami a powagą malującą się na jej twarzy, podkreśloną dodatkowo przez włosy, które poznaczone popielatymi i błękitnymi pasmami wyglądają na siwiejące. Jej sukienka zaznaczona jest zaledwie kilkoma, ale za to bezbłędnymi kreskami, w tak dla Wyspiańskiego rozpoznawalnym stylu.
\Niezwykłe spojrzenie jasno-brązowych oczu, milczące usta i drobna twarz okolona ciemnymi włosami, poznaczonymi niebiesko-popielatymi błyskami tworzą wyraz dziwnej dojrzałości portretowanej. Poważne, migdałowe oczy spoglądają w prawo, jednak zdają się patrzeć bardziej w głąb siebie, jakby modelka zamyśliła się i zapatrzyła, nie widząc otoczenia. W wyrazie twarzy odszukać można mieszaninę różnych uczuć, od smutku, znużenia czy zmęczenia, przez irytację, a także rodzaj rozwagi czy mądrości, nie przystającej do dziewczęcej postaci.
Żółtawa cera twarzy kontrastuje z bielą szkicowo zaznaczonej sukienki, a także czystego tła. Jedynie stójka odznacza się delikatnymi różowo-białymi paskami, w kolorze ust i cieni wokół oczu dziewczynki. Zaskakuje użycie popielatych i błękitnych odcieni do ciemnych włosów, uczesanych w swobodną, dziewczęcą fryzurę. Luźne kosmyki opadają falami na ramiona modelki. Siedzi ona swobodnie, oparta o niewidzialne krzesło. Mimo, iż sukienka jest zaznaczona kilkoma zaledwie kreskami to artysta zaznaczył szczegół wysunięcia się jednego z guzików z dziurki.
Portrety Wyspiańskiego wyróżniają się połączeniem osobliwego, linearnego stylu artysty z równoczesnym bezbłędnym oddawaniem zarówno fizjonomii osoby portretowanej, jak również jej stanu ducha i charakteru. Wizerunki, najczęściej rysowane pastelem są bardzo osobiste, prawdziwe, a także niezwykle charakterystyczne i rozpoznawalne. Zanim zaczął rysować czy malować, długo obserwował modela, tak, że ten zaczynał się niecierpliwić, nudzić, bądź irytować, co często w obrazach jest zauważalne. Podchodził bardzo poważnie do swojej sztuki, niezależnie od tego, co miało akurat spod jego ręki wyjść.
Portrety Wyspiańskiego tworzone były nieustannie między innymi, wielkimi projektami. Niewyczerpana siła twórcza popychała go do bycia nie tylko malarzem czy grafikiem, ale także projektantem wnętrz, mebli, inscenizacji teatralnych, witraży, poezji i dramatu. Wpisał się znakomicie w swoją epokę i choć dziś możemy opisać jego sztukę słowami: secesja, symbolizm, ekspresjonizm, modernizm, a Wyspiańskiego określić jako przedstawiciela Młodej Polski, to on sam nigdy nie lubił być szufladkowany, określany w ramach takich systematyzacji. Niezależnie jednak od tych określeń, pozostaje jednym z najbardziej rozpoznawalnych i uznanych artystów sztuki przełomu XIX/XX wieku w Polsce.
Literatura:
S. Stopczyk, Stanisław Wyspiański, Wyd. KAW, Warszawa 1984
S. Gowin, Stanisław Wyspiański [1869-1907], Wyd. Edipresse, Warszawa 2006
Galeria Rogalińska Edwarda Raczyńskiego, oprac. M.Gołąb, A.Ławniczakowa, M.P.Michałowski, [katalog wystawy w Muzeum Narodowym w Poznaniu, listopad 1997-marzec 1998], Poznań 1997, poz. kat.464.
