Stanisław Wyspiański (1869-1907). Duży wpływ na ukształtowanie się oryginalnego i rozpoznawalnego stylu artysty miały krakowskie studia u Jana Matejki, podróże i kilkuletni pobyt w Paryżu z przyjacielem, Józefem Mehofferem. Szczególne wrażenie wywarła na nim poznana tam twórczość Van Gogh’a, Gauguin’a i Toulouse’a Lautrec’a. Uczulony na farbę olejną, zaczął używać głownie pasteli. Poza malarstwem zajmował się grafiką, wykonywał dekoracyjne polichromie, projektował witraże, inscenizacje teatralne, wnętrza i meble, pisał poezję i dramaty. Jego sztukę, wpisującą się w program Młodej Polski określa się jako symboliczną, ekspresjonistyczną i secesyjną.
Opis obrazu:
Niewielki rysunek Wyspiańskiego przedstawia prawdopodobnie jego przybranego syna, Teodora Tadeusza. Kiedy artysta poznał swoją przyszłą żonę, Teodorę Teofilę Pytko pochodzącą ze wsi Konary pod Tarnowem, miała ona już syna z krakowskim adwokatem, u którego wcześniej pracowała. Urodziła później jeszcze trójkę dzieci Wyspiańskiego, Stasia, Helenkę i Mietka, które znane są z wielu urokliwych portretów. Najstarszy, usynowiony przez artystę Todor jest równocześnie najmniej znany. W czasie powstania omawianego portretu Teodor miał już kilkanaście lat.
Pochylona sylwetka i podniesiona głowa chłopca pozwalają wyobrazić sobie jak siedzi on, wsparty łokciami na kolanach i wpatruje w przestrzeń przed nim. Może przysiadł przed domem Wyspiańskich w Węgrzycach Wielkich, wpatrzony w rozciągającą się wokół panoramę pagórkowatej wsi, w której Wyspiański kupił gospodarstwo i przeprowadził się wraz z rodziną? Może obserwuje bawiące się rodzeństwo, a może pochylony nad wykonywaną pracą na chwilę podniósł głowę i zamyślił się. Twarz pod bujną fryzurą w nieładzie wydaje się poważna, niemal groźna. Widoczne jest to w mocno podkreślonej linii brody, napięciu linii szyi, zamkniętych ustach i skupionym spojrzeniu.
Rysunek powstał krótko po przeprowadzce do Węgrzyc, kiedy zdrowie Wyspiańskiego pogarszało się już widocznie z dnia na dzień. Prawa ręka artysty została niemal sparaliżowana. W ostatnim roku życia powstało zaledwie kilka rysunków jego autorstwa. Prawdopodobnie prezentowany tu portret był jedną z ostatnich prac artysty przed śmiercią, która nastąpiła w listopadzie tego samego roku.
S. Stopczyk, Stanisław Wyspiański, Wyd. KAW, Warszawa 1984
S. Gowin, Stanisław Wyspiański [1869-1907], Wyd. Edipresse, Warszawa 2006
Galeria Rogalińska Edwarda Raczyńskiego, oprac. M.Gołąb, A.Ławniczakowa, M.P.Michałowski, [katalog wystawy w Muzeum Narodowym w Poznaniu, listopad 1997-marzec 1998], Poznań 1997, poz. kat.475.
