Aleksander Gierymski (1850 – 1901) naukę rozpoczął w warszawskiej Klasie Rysunkowej, a kontynuował w Akademii Monachijskiej, którą ukończył z nagrodami w 1872 r. Po powrocie z Włoch mieszkał w Warszawie, gdzie podjął współpracę z m.in. ze Stanisławem Witkiewiczem przy wydawaniu pisma „Wędrowiec”. W tym okresie malował sceny rodzajowe i portrety biednych mieszkańców Warszawy, jak „Pomarańczarka”. Przez lata zmieniał miejsce pobytu odwiedzając miasta europejskie. Licznie wystawiał prace zarówno w Polsce, jak i za granicą. Na początku twórczości inspirował się XV wiecznym malarstwem weneckim, koncentrując się na relacjach koloru i światła, co stało się głównym tematem jego dzieł. Przebywając w Monachium i Paryżu stworzył cykl miejskich wieczornych i nocnych pejzaży, w których zajął się zagadnieniem sztucznego światła. Pod koniec swojego życia przeprowadził się do Włoch, gdzie zajął się obrazowaniem tamtejszych widoków*.
Opis obrazu:
Nokturn - przedstawienie pejzażu lub sceny figuralnej w nocnej scenerii. Powstał w 1892 r. jako jeden z cyklu nocnych miejskich pejzaży. Pomysł uwiecznienia nocnego widoku na dziedziniec Luwru pojawił się w trakcie malowania pierwszej wersji „Opery paryskiej w nocy” w 1891 r. Dzieło jest oddaniem poszukiwań w dziedzinie zjawisk świetlnych artysty. W nokturnie w perfekcyjny sposób przekazuje zestawienie ciemności i sztucznego oświetlenia, które różnicuje ze względu na ciepło. Poza studium światła jakim jest to dzieło, zawarta jest w nim także refleksja nad samotnością w nieprzyjaznej metropolii.
Nokturn ukazuje wieczorny widok na wnętrze łuku triumfalnego na Place du Carrousel oraz fragment dziedzińca Luwru. Gierymski posłużył się w dziele perspektywą zbieżną boczną. Na pierwszym planie widoczna jest arkada łuku, pod którą przechadzają się postacie. Przy prawej krawędzi obrazowej, na filarze umieszczona jest jaśniejąca ciepłym, żółtym światłem latarnia. Światło rozprasza się na nim nadając lekko ciepłą poświatę postaci kobiecej kroczącej na wprost widza. Przy masywnym filarze z lewej strony pola obrazowego, w półcieniu widoczna jest idąca pod rękę para odziana na czarno. Cienie, które rzucają postacie wskazują, iż mocniejsze źródło światła znajduje się na drugim planie, za łukiem. Tam ukazany jest oświetlony zimnym światłem latarni miejskich fragment dziedzińca prowadzący od łuku do Luwru. Za ogromną arkadą rysuje się skrzydło pałacu, na które światło pada z niewidocznych dla widza latarni. Postacie umieszczone na drugim planie ukazane są niewyraźnie, jakby za mgłą.
Przestrzeń pierwszego i drugiego planu kontrastuje ze sobą pod względem oświetlenia, zarówno jego intensywności, barwy jak i temperatury. Łuk triumfalny skąpany jest w ciepłym świetle nadającym przestrzeni naturalny koloryt. Przenikające do niego jasne światło z dziedzińca wprowadza w pierwszy plan chłodną niebieską barwę. Białe, ostre, zimne światło oświetlające drugi plan niemal go prześwietla. Artysta wykorzystuje jego intensywność, by szczegółowo ukazać architekturę skrzydła Luwru. Podążając w głąb placu budowla zaczyna zanikać w cieniu, pozostaje tylko jej zarys, a uwagę przyciągają latarnie - źródła światła znajdujące się w oddali. Postacie namalowane są niewyraźnie ponieważ nie grają tu roli pierwszoplanowej, służą podkreśleniu przytłaczającej monumentalności architektury. Są wyrazem niepewności i osamotnienia w wielkiej, nieprzyjaznej metropolii. Przestrzeń miejska staje się polem do ukazania zależności świetlnych, tym samym będąc dopracowanym studium światła.
Tekst: Katarzyna Bartosiak
Literatura:
Galeria Rogalińska Edwarda Raczyńskiego, oprac. M.Gołąb, A.Ławniczakowa, M.P.Michałowski, [katalog wystawy w Muzeum Narodowym w Poznaniu, listopad 1997-marzec 1998], Poznań 1997, poz. kat.122.
