Jacek Malczewski (1854-1929) zamiłowanie do sztuki i literatury romantycznej, w tym szczególnie poezji Juliusza Słowackiego wyniósł z domu rodzinnego. Pochodził z rodu szlacheckiego, choć niemajętnego. Ojciec Julian wspierał go na drodze kariery malarskiej. Szczególne piętno odcisnęły na młodym artyście wydarzenia roku 1863, powstanie styczniowe i późniejsze represje. Pierwszym jego pedagogiem został Adolf Dygasiński. Czas młodzieńczy 1867-1871 spędził w dworku wujostwa Karczewskich w Wielgiem. W 1873 roku rozpoczął studia w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie pod kuratelą Jana Matejki. Był uczniem Władysława Łuszczkiewicza. Kształcił się także w École des Beaux-Arts w Paryżu. Podróżował do Włoch, Wiednia, Monachium, Grecji, Azji Mniejszej. W 1896-1900 i 1910-1914 był profesorem ASP w Krakowie. W latach 1912-1914 – został jej rektorem. Zaczynał od realizmu idealizującego, następnie naturalistycznego, dominującą tematyką jego prac w tym okresie był los zesłańców na Syberii i inspiracje „Anhellim” Juliusza Słowackiego. Równolegle zaczęły się pojawiać w twórczości Malczewskiego ujęcia fantastyczne i alegoryczne. Po stracie ojca w 1884 r. powracającym motywem w twórczości Jacka Malczewskiego jest Thanatos – bóg śmierci. Po roku 1890 jego sztuka staje się na wskroś symboliczna. Dziełami manifestującymi zwrot ku stylistyce symbolizmu są: „Introdukcja” 1890 r., „Melancholia” 1890-1894 r., „Błędne koło” 1895-1897 r. Artysta podejmował tematykę egzystencjalną, historyczną, dotyczącą pozycji artysty, jego zobowiązań wobec ojczyzny i kondycji sztuki. Motywy antyczne oraz biblijne splatał z rodzimym folklorem i tak istotnym w jego dziełach polskim pejzażem. Forma, kolor, monumentalność przedstawień i ich ekspresja stały się jego znakiem rozpoznawczym.
Opis obrazu:
Portret przedstawia Syndolfina Zefiryna herbu Janina Bieleckiego, członka Zarządu krakowskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych. To przy jego udziale oraz współpracy Towarzystwa lwowskiego i krakowskiego zorganizowano we Lwowie od kwietnia do maja 1903 roku wystawę „Stu dzieł Jacka Malczewskiego”. Obiekty na ekspozycję użyczył sam artysta i prywatni kolekcjonerzy, wśród nich - Edward Aleksander Raczyński. Obraz „Zefiryn Bielecki jako faun” ukończony został w roku otwarcia wystawy. Przedstawia mężczyznę z atrybutami malarza, ucharakteryzowanego na fauna i stojącą tuż za nim nagą kobietę - muzę.
Na pierwszym planie widoczne są dwie postaci. Mężczyzna w stroju malarza trzyma w dłoniach dwa pędzle, włosiem zwrócone są one w jego stronę. Zabieg ten potęguje wrażenie autotematyzmu przedstawienia, samostwarzania wizerunku i pojawiającego się w tle pejzażu. Głowę portretowanego zdobią koźle rogi fauna, satyra. Charakterystyczny dla tych bachicznych postaci jest także pojawiający się na twarzy mężczyzny uśmiech oraz wyraz lekko zmrużonych, zwróconych w stronę widza oczu. Za malarzem – Zefirynem Bieleckim stoi naga kobieta. Modelka, muza, albo chimera tak często pojawiająca się na płótnach Jacka Malczewskiego, pręży swe ciało w geście ekstatycznego uniesienia. Poprzez złożenie dłoni na plecach mężczyzny nawiązuje z nim bezpośredni, cielesny kontakt.
Faun symbolizuje namiętności i nieokiełznane siły, niepohamowane instynkty oraz sztukę*. Krytycy podkreślają wewnętrzne rozdarcie jego postaci. Staje się syntezą zwierzęcej natury i przełamującego ją ducha. Ucieleśnia żywioł dionizyjski, czyli muzykę. Jest przeciwstawiany żywiołowi apollińskiemu – sztuce obrazowej. Na portrecie malarza, faun nie jest jednak postacią drugoplanową, jak na większości dzieł Jacka Malczewskiego. W tym przypadku główny bohater przywdziewa strój satyra, staje się portretowanym i portretującym jednocześnie. Wyraża akt twórczy i dynamizm. Żywioł dionizyjski i apolliński. Staje się sztuką. Pozwala dostrzec zupełnie inny wymiar twórczości i twórcy, który jednoczy się ze swym dziełem, i robi to w pełni świadomie.
Tekst: Agnieszka Wajroch
Literatura:
*M. Haake, Sztuka w zaścianku. O obrazowej funkcji Fauna w malarstwie J. Malczewskiego, „Artium Quaestiones”, t. XXI, 2011,
Katalog Wystawy Stu Dzieł Jacka Malczewskiego, red. Jan Bołoz Antoniewicz, Lwów 1903.
