GUSTAW GWOZDECKI, Sen św. Augustyna, 1930

Gustaw Gwozdecki (1880–1935)
Sen św. Augustyna, 1930

olej na płótnie

Wśród eksperymentalnych form i awangardowych knowań dwudziestolecia międzywojennego obraz Gustawa Gwozdeckiego przyciąga szczególną uwagę. Jest wyjątkowy nie tylko ze względu na formę, ale przede wszystkim na ukrytą w nim opowieść.
Rozpoznajemy wieczorną scenę nad brzegiem morza, nie ulega jednak wątpliwości, że zaglądamy jakby w czyjś sen – wizję, wewnętrzne doznanie. Śniącym jest Augustyn z Hippony. Znany jako wybitny filozof, wielki konwertyta, teolog. Sztuka słusznie przedstawiała go zawsze w roli nauczyciela – w końcu był wykładowcą retoryki, później doktorem Kościoła. Jednak tutaj – we śnie, gdzie panują inne prawa – role całkowicie się odwracają: tutaj to Augustyn jest uczniem, jego nauczycielem zaś staje się… dziecko.
Wielki myśliciel, który przez wiele lat zmagał się z nieogarnialną tajemnicą Trójcy Świętej, otrzymuje zaskakującą wskazówkę. Podczas medytacji nad brzegiem morza spotyka chłopca, który, wykopawszy na plaży dołek w piasku, uparł się, że przeleje doń całe morze. Augustyn, mimo zaabsorbowania znacznie wznioślejszymi sprawami, jest sprowokowany tą dziecinną naiwnością, jednak nie spodziewa się otrzymać jednej z najważniejszych lekcji w swoim życiu. Słyszy bowiem: „Prędzej przeleję morze do tego dołka niż ty, Augustynie, swoim umysłem pojmiesz tajemnicę Trójcy Świętej”. Zatem życiowe wysiłki mędrca przypominały bardziej naiwny upór dziecka, a wielkie traktaty były raczej zapisem błądzenia po omacku.
Gwozdecki rozmalowuje tę legendę w sposób ujmująco baśniowy, zjawiskowy. Zdaje się, że spotkanie odbywa się gdzieś na końcu świata, wobec nieskończoności. Mimo ciemnej tonacji całość jarzy się niezwykłym, wręcz fluorescencyjnym blaskiem. Centralne usytuowanie postaci, widzianych jakby pod światło, podkreśla wdzięczną i czystą retorykę ich gestów. Artysta daje Augustynowi mniszy habit (choć Augustyn nie był zakonnikiem, lecz biskupem) – znak postawy myśliciela, pokornie poszukującego prawdy i bezgranicznie oddanego Bogu, oraz księgę – wymownie schowaną za plecami, nieużyteczną. Chłopcu zaś daje gest mistrza i nauczyciela, wskazującego na obłok oraz tęczę – starotestamentowe znaki obecności Boga i przymierza z człowiekiem.
Dziś Gustaw Gwozdecki to malarz niemal zapomniany, jednak w swoich czasach był twórcą cenionym na całym świecie – Sen św. Augustyna zaprezentował na jednej z najbardziej prestiżowych wystaw malarstwa na świecie, Salonie Jesiennym w Paryżu w 1934 roku.

tekst: Zuzanna Sokołowska

Gustaw Gwozdecki (1880–1935)
St. Augustine’s Dream, 1930
oil on canvas

Gustaw Gwozdecki’s painting rivets the gaze among the experimental forms and avant-garde schemes of the interwar period. It is unique not only due to its form, but first of all because of the story it spins.
We recognise an evening scene on the seashore, but there is no doubt that we are looking into someone’s dream, a vision, or an inner experience. The dreamer is Augustine of Hippo, an acclaimed philosopher, a great convert, and a theologian. Art has invariably portrayed him as a teacher. Rightly so, since he was a lecturer in rhetoric and later a Doctor of the Church. However, here, in a dream which is governed by different laws, the roles are completely reversed: here Augustine is the student who takes a lesson from a child.
The great thinker, who for years struggled with the unfathomable mystery of the Trinity, receives a surprising clue. While meditating on the seashore, he meets a boy who, having dug a hole in the sand on the beach, insisted on pouring the entire sea into it. Despite being preoccupied with much grander matters, Augustine is provoked by this childish naivety, but does not expect to learn one of the most important lessons of his life. He hears the following words: „No sooner will I pour the sea into this hole than you, Augustine, will grasp the mystery of the Trinity”. Thus, the wise man’s lifelong efforts were more akin to the naive stubbornness of a child, and his great treatises were more of a record of wandering in the dark.
In his painting, Gwozdecki turns the legend into a riveting tale. It seems that the meeting takes place at the end of the world, in the face of infinity. Despite the dark colours, the entire work gives off an uncanny, nearly fluorescent glow. The central positions of the protagonists, seen as if against the light, highlights the gracious and pure rhetoric of their gestures. The artist dresses Augustine in a monk’s habit (even if he was not a monk but a bishop), a token of the attitude of the thinker, humbly pursuing the truth and unconditionally devoted to God. The painter moreover equips Augustine with a book, tellingly hidden behind his back as useless. By contrast, the boy is presented with the gesture of a master and teacher, indicating a cloud and the rainbow, Old Testament tokens of God’s presence and covenant with humanity.
Today Gustaw Gwozdecki is a nearly forgotten painter, but in his time he was internationally respected. His St. Augustine’s Dream was on display at one of the most prestigious painting exhibitions in the world, the Autumn Salon in Paris in 1934.

Text: Zuzanna Sokołowska

AUDIODESKRYPCJA
dla osób z dysfunkcją wzroku