JACEK MALCZEWSKI, Wiosna – Krajobraz z Tobiaszem, 1904

Jacek Malczewski (1854–1929)
Wiosna – Krajobraz z Tobiaszem, 1904

olej na płótnie, 76 × 97
nr inw. MNP Mp 1667

Krajobraz z Tobiaszem to najbardziej „nowoczesny” i jeden z najpiękniejszych obrazów Malczewskiego. Wczesnowiosenny szaroróżowy pejzaż pod szarobłękitnym niebem, uproszczony i syntetyczny, zakomponowany został niemal geometrycznie. Dojmująco prosty w podziałach kompozycji czystymi krawędziami płaszczyzn skłaniających się ku wnętrzu, wywołuje pewność zobrazowania esencji wszystkiego, co związane jest z wiosną. Potencja dynamiki każdej z wytyczonych tu linii i ukosów rozpostartych płaszczyzn sumuje się w płaszczyźnie obrazu w stan nienaruszonego trwania: wszystkie krawędzie i krzywizny pól są w tej siatce niezbędne, tak jak delikatne piony drzew, ciemna linia długiego dachu nad horyzontem i smukła sylweta lecącego bociana, z domyślnie wytyczonym poziomym torem lotu. Prostota pejzażu wzmaga tajemnicę wyobrażonej tu wędrówki Tobiasza pod opieką Anioła, celem przywrócenia wzroku ojcu Tobiasza, Tobiaszowi, jak zapisano w starotestamentowej opowieści; niewiadoma kryje się także w przestrzeniach zamkniętych przed wzrokiem, a otwieranych za załomami pól, i podsuwa myśl o możliwej repetycji zdarzenia – przecież Tobiasz za moment zniknie za rozpostartym wzdłuż dolnej krawędzi zagonem, a cykl wędrówki i wiosennego otwarcia rozpocznie się na nowo.
Jak każde arcydzieło, Krajobraz z Tobiaszem doczekał się wielu interpretacji. Czystość kompozycji, opartej na grze poziomów i pionów, postawiła obraz wobec dzieł Pieta Mondriana wyrosłych z wiary w dwubiegunowość sił konstruujących rzeczywistość; akcentowana pustka, wyizolowanie i osamotnienie postaci i przedmiotów zbliżyło pejzaż do poetyki surrealizmu. Obraz opisywano także jako syntezę wyobrażenia ziemi i wiosennego pejzażu, a poprzez wprowadzoną weń historię młodego Tobiasza, upatrywano w nim metafory ludzkiej wędrówki przez życie. Wreszcie ostatnio, w interpretacji znaczenia kluczowego w kompozycji miejsca, jakim jest zielona rozpadlina, związano istotę zobrazowanej tu wiosny z „otwarciem wnętrza ziemi”, łącząc zarazem obecność Tobiasza z mocą odzyskania wzroku – także tego, który dokonać ma odkrycia oglądanego właśnie dzieła.

tekst: Maria Gołąb

Spring – a Landscape with Tobias, 1904
oil on canvas, 76 × 97

A Landscape with Tobias is the most “modern” and a beautiful painting by Malczewski. The early spring grey-and-pink landscape under a grey-and-blue sky, simplified and concise, is nearly geometrical. The picture, extremely simple in its divisions of the composition into clear planes inclined towards the centre, gives off the impression of showing the essence of anything associated with spring. The potential dynamic of each line and each slanting plane sums up in the plane of the painting into a state of uninterrupted endurance. All the edges and slants are indispensable in this grid, as are the fragile verticals of the trees, the dark line of the long roof over the horizon and the slender outline of a stork in flight, with an imaginary horizontal line along which it traverses the sky. The simplicity of the landscape augments the mystery of the journey represented here where, as is written in the Old Testament story, Tobias is escorted by an Angel and walks it so that his father may regain his vision. The space which is inaccessible to the vision of the viewer also contains ample mystery. It opens up behind the lines of the fields and makes us aware of the possible repetition of the event – after all Tobias will in a moment disappear behind the bed stretched along the lower edge, and the cycle of the journey and the spring beginning will begin anew.
As any masterpiece, a Landscape with Tobias has been widely interpreted. Compositional clarity based on an interplay of horizontals and verticals is reminiscent of works by Piet Mondrian which derive from the faith in the duality of the forces of reality. In turn, the highlighted emptiness, the isolation and loneliness of the figures and objects make the painting come close to the poetics of Surrealism. The painting has likewise been seen as a synthesis of spring imagery and representation of a spring landscape. The introduction of the history of the young Tobias has been interpreted as a metaphor of human being wandering through life. Finally, more recently critical discourse has pointed out the key significance of the green gorge, tying the importance of the spring scene with the “opening of the centre of the earth,” concurrently connecting the presence of Tobias with the power of regaining vision, also one that can help the viewer discover the work under consideration.