STANISŁAW WYSPIAŃSKI, portrety dzieci, 1902-1904

Stanisław Wyspiański:
Śpiący Staś, 1904
Dziewczynka przy wazonie, 1902
Śpiący Mietek, 1902

pastel na papierze, 47 × 67 cm
Z galerii Edwarda A. Raczyńskiego w Rogalinie (zakupione w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie). Od 1996 r. własność Fundacji im. Raczyńskich przy MNP.

O portretach
Spośród prezentowanej kolekcji pasteli Stanisława Wyspiańskiego na szczególną uwagę zasługują jedne z najpiękniejszych przedstawień dziecięcych w sztuce polskiej. Trzy portrety to wizerunki własnych dzieci artysty: Helenki (ur. 1895), Mietka (ur. 1898) i najmłodszego Stasia (ur. 1901). Siłą pastelowych wizerunków jest wzruszająca autentyczność w oddaniu dziecięcego świata. Portrety są niepozowane – chłopcy beztrosko zanurzeni we śnie, a dziewczynka w skupieniu poznająca otaczający ją świat. Artysta nie ingeruje w ich otoczenie. Jest tylko obserwatorem i z rodzicielską czułością utrwala te chwile na papierze.
Buduje portrety bardzo nowocześnie – za pomocą płaskich plam barwnych (nieraz o intensywnym, bardzo energetycznym odcieniu) oraz giętkiej, falującej linii, typowej dla nurtu secesji. Ujawnia w tym niepozornym motywie nie tylko ukryte piękno powszedniości, ale również jej niesamowity potencjał artystyczny. Naturalna ekspresja i niewymuszone sytuacje, w których Wyspiański przedstawia swoje dzieci, zaowocowały ciekawymi kadrami – sprawne uchwycenie tych wymagających (bo nieraz bardzo ruchliwych) modeli było możliwe dzięki technice pastelu, która jest szybka i pozwalała artyście stworzyć portret nawet w 15 minut.

O autorze
Stanisław Wyspiański (1869–1907) to młodopolski artysta krakowski, wyrażający się w obrazie i słowie (malarz, dramaturg, architekt, scenograf, kostiumolog, projektant mebli, grafik). Został wychowany  przez wujostwo Stankiewiczów, w których domu poznał swoją przyszłą żonę Teodorę. Już w gimnazjum zaprzyjaźnił się z Józefem Mehofferem (wspólnie pomagali Janowi Matejce w tworzeniu polichromii w kościele Mariackim w 1889 r.) i Lucjanem Rydlem (którego wesele z Jadwigą Mikołajczykówną stało się inspiracją do napisania dramatu Wesele). Po studiach malarskich w Paryżu podjął się wykonania polichromii w krakowskim kościele Franciszkanów (w MNP prezentujemy jeden z projektów tej polichromii – Matka Boska z dzieciątkiem) oraz witraży. Za kartony do tych ostatnich otrzymał w 1898 r. nagrodę specjalną na wystawie warszawskiego Towarzystwa Zachęty sztuk Pięknych. Artysta zmarł młodo, w wieku zaledwie 38 lat.

Ciekawostki

• Artysta był uczulony na farby olejne, zaczął więc częściej wybierać technikę pasteli, przez co rozpropagował to medium wśród artystów młodopolskich. Miał swoje ulubione, tłuste pastele z firmy Raffaellego.
• Pastele to medium malarskie, które jest bardzo wrażliwe na mocne oświetlenie, dlatego portrety prezentowane są przy nieco innym, rozproszonym świetle, zapalającym się jedynie w obecności zwiedzających.
• W galerii prezentujemy również jeden olejny obraz autorstwa Wyspiańskiego – Wnętrze paryskiej pracowni artysty z 1892 r.
• Dzieci przedstawione na portretach pochodziły ze związku Wyspiańskiego z Teodorą Teofilą Pytko. Był to mezalians, konsekwencja modnej wówczas chłopomanii, warto jednak zaznaczyć, że artysta był szczęśliwym mężem i ojcem.

tekst: Paulina Koch