Sala Renesansowa

Sala Renesansowa (Wielka Sień) to bez wątpienia najokazalsze wnętrze poznańskiego ratusza, w którego murach od 22 lipca 1954 r. funkcjonuje Ratusz – Muzeum Poznania (do 2022 r. jako Muzeum Historii Miasta Poznania). Powstała na początku na początku XVI w. w wyniku rozbudowy średniowiecznej siedziby magistratu. Swój obecny kształt zawdzięcza przebudowie dokonanej przez Jana Baptystę Quadro. Uchodzi za jedno z najpiękniejszych wnętrz renesansowych w Polsce.

Niegdyś była miejscem uroczystych zebrań mieszkańców miasta lub ich przedstawicieli, tutaj także obradowały sądy wójtowskie, dlatego też nazywano ją „salą wójtowską”. XVII- i XVIII-wieczni ławnicy rozpatrywali tu przede wszystkim sprawy zagrożone najsurowszymi karami, a więc te o charakterze kryminalnym. Z czasem z racji swojej niebywałej architektury Sala Renesansowa zaczęła pełnić rolę reprezentacyjną. Odbywały się tu różne uroczystości – zarówno oficjalne (spotkania międzynarodowe, państwowe czy samorządowe), jak i prywatne (śluby i tzw. „świeckie chrzty”), a także liczne wydarzenia kulturalne i konferencje naukowe.

Sala Renesansowa na archiwalnym zdjęciu, fotografia ze zbiorów Ratusza – Muzeum Poznania.

Sala Renesansowa zajmuje całą szerokość pierwszego piętra i niemal połowę tej kondygnacji, sąsiadując bezpośrednio z Salą Królewską i klatką schodową (z których można też dotrzeć do Sali Sądowej). W pierwszych latach XVI w. nad wejściem umieszczono cytat z „Polityki” Arystotelesa. „Rada kobiety jest nieużyteczna, chłopca zaś niedoskonała, wiek dojrzały jest bardzo pożyteczny w radzie”. Wewnątrz zaś – na portalu z 1508 r. – widnieje wers psalmu: „Usta sprawiedliwego głoszą mądrość i język jego głosi co słuszne” (Ps 37, 30).

Żaglaste sklepienie Sali Renesansowej wsparte jest na dwóch filarach piaskowcowych, pokrytych bogatym renesansowym ornamentem. Dzielą one wnętrze na dwie części – północną i południową. Sklepienie zostało zakomponowane przez Jana Baptystę Quadro według wzorów zaczerpniętych z dzieła Sebastiana Serlia. Ośmio- i sześcioboczne lub ujęte w formę krzyża kasetony wypełnione są polichromowaną stiukową dekoracją figuralną i roślinną, spina je plecionkowy ornament wykonany w technice sgraffito.

Znajdujące się w północnej części sali przedstawienia bohaterów biblijnych i antycznych odnoszą się do obowiązków i cnót obywatelskich, takich jak męstwo, poświęcenie i odwaga. Na nich winna opierać się potęga państwa symbolizowanego przez herby Polski i dynastii Jagiellonów, a także pomyślność miasta, którego herb umieszczono w kasetonie na wschodniej ścianie sklepienia.

W kasetonach po stronie północnej znaleźć można m.in.:

Herkulesa i Samsona – symbole siły,
Dawida w walce z Goliatem – symbol męstwa połączonego ze sprytem,
Marka Kurcjusza – symbol odwagi i poświęcenia dla ojczyzny,
herb Rzeczypospolitej,
herb Korony i Litwy,
herb Sforzów,
herb Habsburgów,
herb Poznania, a obok niego narzędzia artysty (dłuto i młotek) oraz inicjały „H.W.”,
putto trzymające tabliczkę z datą 1555.

Wizerunki umieszczone w południowej części sklepienia miały uzmysławiać widzowi miejsce człowieka w uniwersum. Są to m.in.:

postacie mitycznych zwierząt: gryf – symbol sił ciemnych i złych, strażnik wrót piekła; pegaz – symbol sztuk pięknych i uosobienie siły w walce,
postacie realnych zwierząt, w większości egzotycznych: orzeł – symbol siły i dobra; lew – symbol odwagi, mądrości, władzy i sprawiedliwości; lampart – symbol siły, dumy i dzielności; nosorożec – symbol chrześcijańskiej siły i czystości; słoń – symbol siły, mądrości, cierpliwości i pokoju,
postacie symbolizujące ciała niebieskie (Księżyc, Merkurego, Wenus, Słońce, Marsa, Jowisza i Saturna) i przynależne im znaki zodiaku.

W jednym z krzyżowych kasetonów w zachodniej części sklepienia umieszczono głowę Jezusa Chrystusa, nawiązującą do Nowego Testamentu, a w przeciwległym kasetonie głowę Mojżesza – symbol Starego Testamentu.

Rok „1555” zapisano na sklepieniu cztery razy, zarówno po stronie południowej i północnej. Najpewniej oznacza ona zakończenie prac przy sklepieniu Sali Renesansowej.

Kwestią sporną pozostaje autorstwo programu – historycy sztuki przypisują je Józefowi Strusiowi albo Kasprowi Goskiemu, pojawia się również nazwisko Walentego Reszki.

Nie wiadomo, w jakim stopniu tematyka dekoracji Sali Renesansowej i całego ratusza była czytelna dla współczesnych. Wydaje się, że po upływie „złotego wieku” jej znajomość dość szybko wygasła. Nic więc dziwnego, że obecnie jest tak trudna do rozszyfrowania. Treści zawarte w programie ideowym odnoszą się do miasta i państwa, do powinności i cnót obywatelskich. To filozoficzno-moralna opowieść o idealnym człowieku, przedstawiona na ratuszowej fasadzie (cechy kardynalne i teologiczne) i w obu częściach sklepienia, uzupełniona inskrypcjami na attyce. W treściach dekoracji zawarto również metafizyczny aspekt życia ludzkiego, uzależnionego od obiektywnych sił astralnych, a także etyczny dylemat człowieka, który siłą swej woli dokonuje wyboru między dobrem a złem. Widz otrzymuje jasny przekaz: moralny pracy i poświęcenia dla miasta i państwa. Koresponduje on z funkcją całego gmachu – siedziby władz miejskich, i reprezentacyjnego wnętrza – salonu miasta. W treści dekoracji splatają się trzy wątki: antyczny, biblijny i astrologiczny, które łączą dwa światy: pogański i chrześcijański. Wystrój ratusza manifestował renesansową postawę radości życia, głoszoną przez humanistów, którzy odwołując się do świata mitologii, głęboko wierzyli w jednego Boga, łączącego wszystkie pozytywne cechy pogańskich bóstw i planet.

^{Sklepienie Sali Renesansowej w Ratuszu – Muzeum Poznania, fot. MNP.}