JOSEF GRASSI, Portret Tadeusza Kościuszki w zbroi, 1792

Joseph Grassi (1757–1838)
Portret Tadeusza Kościuszki w zbroi, 1792

olej na płótnie, 115 × 93
nr inw. MNP Mp 18

Joseph Grassi, absolwent akademii wiedeńskiej, działający w Polsce w latach 1791–1794, był portrecistą cenionym w kręgach dworskich. Celował w odtwarzaniu subtelnej urody kobiecej, malując melancholijnie zadumane damy w wyszukanych pozach. Nie stronił także od portretów męskich, na których portretowani są na ogół idealizowani lub heroizowani. Przykładem takiego podejścia do modela są m.in. Portret ks. Józefa Poniatowskiego stojącego przy koniu i Portret Tadeusza Kościuszki – wizerunki, w których uwidaczniają się wpływy angielskiego malarstwa portretowego.
Obraz Grassiego, najwcześniejszy datowany wizerunek Tadeusza Kościuszki (1746–1817) – zasłużonego już wówczas w armii amerykańskiej inżyniera wojskowego, specjalisty do spraw fortyfikacji, później generała brygady, po powrocie do kraju wsławionego męstwem w czasie wojny polsko-rosyjskiej – należy do najbardziej znanych przedstawień narodowego bohatera.
Ukazuje przyszłego wodza insurekcji 1794 r. w zbroi rycerskiej przepasanej błękitną szarfą, z krzyżem Virtuti Militari (za zasługi w bitwie pod Zieleńcami jako jeden z pierwszych odznaczony został w 1792 r. ustanowionym wtedy orderem), wytwornym gestem ocierającego miecz białą chustą. Portretowany, ujęty w półpostaci, prawą rękę trzymającą rękojeść miecza opiera o skałę; obok leży hełm uwieńczony błękitnym laurem. Padające z lewej strony światło wydobywa twarz o łagodnych rysach i ciepłej karnacji, pozostawiając w półmroku nastrojowy pejzaż z drzewem oraz rozjaśnione różową poświatą błękitno-stalowe niebo.
Wizerunek Kościuszki należy do typowych przedstawień portretowych Josepha Grassiego. Artysta dokonał dyskretnej idealizacji modela, nadając mu wyraz uduchowienia i dobierając pozornie naturalny, ale wyszukany układ rąk. Kościuszko, dowódca dywizji armii koronnej, znacznie odmłodzony, został ukazany jako poetyczny rycerz w zbroi.
Portret ten pochodzi z najlepszej, klasycystyczno-preromantycznej fazy twórczości artysty, kiedy to przeważały w niej wpływy malarstwa angielskiego. Obraz miał decydujące znaczenie dla ukształtowania się ikonografii Naczelnika.

tekst: Dorota Suchocka

Portrait of Tadeusz Kościuszko in Armour, 1792
oil on canvas, 115 × 93

Joseph Grassi, a graduate of the Vienna Academy, active in Poland in the period 1791–1794, was a portraitist who was acclaimed in court circles. He specialised in depicting subtle female beauty, painting melancholy pensive ladies in sophisticated poses. He also painted portraits of males, where the sitters are usually idealised or heroised. Such an approach to the sitter is visible, e.g. in the Portrait of Count Józef Poniatowski Standing At a Horse and in the Portrait of Tadeusz Kościuszko, both indicative of the influence of English portraiture. Grassi’s painting, the earliest dated image of Tadeusz Kościuszko (1746–1817), is one of the best known portraits of the national hero. Kościuszko, who was already at that time highly appreciated in the American army as a military engineer specialising in fortifications, later brigadier general, on coming back to Poland displayed great valour during the Polish-Russian war.
The portrait shows the future commander of the 1794 insurgence in a knight’s suit of armour, with a blue sash with the Virtuti Militari Cross (he received this cross of merit for his role in the Battle of Zieleńce and was one of the first to be awarded the order which was established in 1792). He can be seen wiping his sword with a white kerchief in a refined gesture. The sitter, shown in half-figure, is holding the hilt of his sword in his right hand, which he leans against a rock; next to him there is a helmet crowned with a blue laurel. The light, cast from the left, brings out a face with gentle features and a warm complexion, leaving in semi-darkness a romantic landscape with a tree and a blue-and-steel sky highlighted with a pinkish glow.
Kościuszko’s image is typical of the portraits painted by Joseph Grassi. The artist discreetly idealised the sitter, showing him as soulful and arranging his hands in a seemingly natural yet refined way. Kościuszko, commander of a division of the royal troops, is made to look markedly and younger, is shown as a poetic knight in an armour.
The portrait comes from the artist’s best, Classical and pre-Romantic period, with predominant influences of English painting. The painting under discussion had a decisive impact on the development of the iconography of Commander Kościuszko.