50 lat Muzeum Adama Mickiewicza w Śmiełowie. Jedyne. Inspirujące. Zachwycające.
Od 50 lat Muzeum Adama Mickiewicza w Śmiełowie inspiruje i zachwyca. Do tego jedynego w Polsce muzeum polskiego wieszcza przyjeżdżają goście nie tylko goście z kraju, ale i z zagranicy. Zresztą, jeszcze przed jego powstaniem, w progach tego klasycystycznego pałacu gościło wielu prominentnych przedstawicieli życia świata kultury, polityki i duchowieństwa: Ludomir Różycki, Maria Helena Gorecka – córka Adama Mickiewicza, Henryk Sienkiewicz, Wojciech Kossak, Ignacy Jan Paderewski, prymas Edmund Dalbor, Władysław Tatarkiewicz, czy gen. Józef Haller. Nic dziwnego, Śmiełów to pełne uroku miejsce położone w samym centrum Szwajcarii Żerkowsko-Czeszewskiej, otoczone malowniczym ogrodem krajobrazowym – miniaturą parku angielskiego.
Po prawej: Fragmenty 14-hektarowego ogrodu krajobrazowego wokół Muzeum Adama Mickiewicza w Śmiełowie, fot. MNP.
Kilka kart z historii pałacu
Do roku 1784 Śmiełów był częścią dóbr żerkowskich. Później nabył go Andrzej Gorzeński herbu Nałęcz, prezes Sądu Apelacyjnego dla Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Właśnie z końcem XVIII wieku rodzina Gorzeńskich fundowała śmiełowski pałac jako swój dom rodzinny.
W 1831 przybył do niego Adam Mickiewicz, gdzie gościł przez trzy tygodnie pod przybranym nazwiskiem Adama Mühla, jako rzekomy kuzyn ówczesnych właścicieli majątku i nauczyciel ich synów. Podczas tego pobytu nie tylko kontemplował piękno otaczającego go krajobrazu, usłanego licznymi wzniesieniami i pagórkami, ale i poznawał wielkopolskie tradycje. Bez wątpienia stało się to źródłem inspiracji dla poety i znalazło odzwierciedlenie na kartach epopei narodowej „Pan Tadeusz”. To właśnie w Śmiełowie zrodziły się inspiracje pobliską karczmą Jankielówką, polowaniem z chartami, czy wspaniały opis Arcyserwisu.
Nic zatem dziwnego, że Gorzeńscy, a po nich kolejni właściciele pałacu – Chełkowscy, postanowili upamiętnić wizytę tak znamienitego gościa. Te dwie rodziny należy uznać za inicjatorów szczególnego kultu pisarza, jaki pojawił się w Wielkopolsce. To właśnie z tym regionem miał on największe i najtrwalsze związki.
Słońce zza ciemnych chmur
W 1939 roku hitlerowcy internowali właścicieli Śmiełowa i zajęli ich majątek. Po wojnie pałac został upaństwowiony, rozgrabiono jego wyposażenie i częściowo zniszczono wnętrza. Później, na ćwierć wieku, gmach zamieniono w szkołę i mieszkania pracowników PGR-u. Mimo iż pojawili się nowi mieszkańcy, to stan pałacu pozostawał jednak wiele do życzenia. Zmieniło się to z początkiem lat 70. XX wieku, kiedy to zespołem pałacowo-parkowym zajęło się Muzeum Narodowe w Poznaniu. Kilkuletni remont zakończył się zainaugurowaniem jedynego w kraju muzeum biograficznego, dedykowanego Adamowi Mickiewiczowi. Miało to miejsce 27 lipca 1975 roku.
Po lewej: Inauguracja powstania Muzeum Adama Mickiewicza w Śmiełowie, 1957, fot. archiwum MNP.
Cenne zbiory
W kolejnych latach, z ogromnym wysiłkiem i determinacją, budowano jedną z największych i najcenniejszych kolekcji historyczno-artystycznych. Kolekcję, która dziś obejmuje bogatą ikonografię wizerunków samego autora „Pana Tadeusza”, jak i jego dzieł, rękopisy i pierwodruki najważniejszych utworów oraz liczne świadectwa związków wieszcza z Wielkopolską. Gromadzono również pamiątki związane z epoką romantyzmu, jak np. należące do Juliusza Słowackiego czy Cypriana Kamila Norwida, ale i muzealia odnoszące się do rodzin Gorzeńskich i Chełkowskich. Łącznie to ponad dwa tysiące pamiątek.
Wnętrza Muzeum Narodowego w Śmiełowie, fot. MNP.
Jubileusz 50-lecia muzeum
Jubileusz 50-lecia muzeum to doskonała okazja, by przypomnieć zarówno o tej malowniczo położonej wielkopolskiej miejscowości, rodach Górzeńskich i Chełkowskich, jak i samej instytucji w kontekście losów największego z polskich pisarzy.
Rok jubileuszowy będzie obfitować w fascynujące wykłady, inspirujące spotkania, liczne koncerty, wydarzenia plenerowe i działania edukacyjne. 2025 będzie rokiem jeszcze szerszego otwarcia podwojów śmiełowskiego, muzealnego domu otwartego! Uświetni go wystawa pt. „50| ŚMIEŁÓW – MICKIEWICZ – MUZEUM”.
Bez wątpienia 50 lat działalności muzeum to okazja do podsumowań, ukazania dotychczasowych osiągnięć czy docenienia osób, które przez lata tworzyły to wyjątkowe miejsce, jak chociażby Andrzej i Ewa Kostołowscy. To także czas na podzielenie się planami, pomysłami i wizją rozwoju na kolejne pół wieku, jak nie więcej!
W tym wyjątkowym dla nas roku bardzo serdecznie zapraszam Państwa do odwiedzenia Śmiełowa. Do poznania tajemnic, które skrywają poszczególne eksponaty zgromadzone w muzealnych salach. Zachęcam również do oddania się pewnej refleksji nt. wyjątkowości tego miejsca, a jestem przekonany, że szczególna atmosfera Śmiełowa będzie sprzyjała do tego, aby wracać w roku jubileuszowym i kolejnych latach do tego urokliwego zakątka Wielkopolski.
Po lewej: dr Emilian Prałat, kierownik Muzeum Adama Mickiewicza w Śmiełowie, fot. MNP.
Śmiełowskie opowieści