ZYGMUNT MENKES, Modelka, 1928

Zygmunt Menkes (1896–1986)
Modelka, ok. 1928

olej na płótnie, 73 × 60 cm
nr inw. MNP Mp 3290

Obraz pulsuje kolorem i światłem. Czerwienią i czernią tła, aktywnie wchodzących w obręb ciała, które w ciasnym kadrze kompozycji, rozświetlone, promieniuje ciepłem. Bujne kształty kobiety tracą na obrzeżach swoją tektonikę, tak jakby ich sensualna energia przenikała w przestrzeń i zacierała granicę między modelką a zewnętrzem. Bogate w obrazie czerwienie, z nieodłączną głęboką czernią, często z czerwieni wychodzącą, określają ekspresyjny i symboliczny walor portretu. Jest tu erotyka, ale także – przez podchodzącą ciemność – sugestia Tanatosa, blisko związanego z Erosem.
Obraz został namalowany przez jednego z najważniejszych polsko-żydowskich twórców wielkiego środowiska artystycznego Paryża okresu międzywojnia. Artysta urodzony we Lwowie, wykształcony w krakowskiej akademii, od 1923 r. przebywał w Paryżu, skąd w 1935 r. wyjechał do Nowego Jorku. Jego ekspresyjne malarstwo ukształtowało się w Paryżu, w kontakcie z wielonarodowym i zróżnicowanym środowiskiem zwanym École de Paris, tworzonym w dużej mierze przez malarzy pochodzących z Europy Środkowej i Wschodniej. Malarstwo tej nieformalnej szkoły, powstające w dystansie, lecz z pełną świadomością dokonań awangardy, swą jakość, wyróżniającą je spośród wielu nurtów tego czasu, wywodziło z ekspresyjnej sztuki francuskich fowistów. Na jego kształcie zaważyła również świadomość dokonań niemieckiego ekspresjonizmu, przywożonego do Francji przez wielu malarzy przybywających ze Wschodu via Berlin. Także Menkes przebywał w Berlinie w 1922 r. i choć uczęszczał tam do pracowni rosyjskiego rzeźbiarza, konstruktywisty Aleksandra Archipenki, ekspresjonizm – tak istotny w życiu artystycznym miasta na początku lat 20. – stał się zapewne jednym z istotnych doświadczeń w jego biografii artystycznej.
Ekspresyjne, ale i intymne w wyrazie obrazy Menkesa w sferze tematyki sytuują się w klasycznym kanonie. Oprócz aktów kobiecych często malował własne wizerunki jako wyraz autorefleksji, a także dialogu z tradycyjnymi ujęciami tematu. Tworzył również pejzaże i martwe natury.

tekst: Maria Gołąb

Model, ca. 1928
oil on canvas, 73 × 60 cm

This Zygmunt Menkes painting pulsates with colour and light. Its black and red background enters within the outline of the body which, in the narrow frame of the composition, illuminated, emanates with warmth. The woman’s sumptuous shapes lose their tectonics along the edges as if their sensual Energy permeated into space and blurred the borderline between the model and the outside. The deluxe reds of the painting with the inseparable deep black that often emerges out of red, determine the expressive and symbolic value of the portrait. There is eroticism here but also, through the creeping darkness, an implication of Thanatos, a relation of Eros.
The painting was painted by one of the most significant Polish-Jewish artists working in Paris between the world wars. The artist, born in Lviv, educated at the Kraków Academy, lived in Paris from 1923; he then left France’s capital for New York in 1935. His expressive painting developed in Paris, in contact with the multinational and diversified community known as the École de Paris, was made up in large measure by painters from Central and Eastern Europe. The painting of this informal school, created at a distance to, but with a full awareness of the achievements of Modernist avant-garde, derived its characteristic quality from the expressive art of the French Fauvists. The painting of the École de Paris was also influenced by the accomplishments of German Expressionism, brought to France by many painters coming from the East via Berlin. Menkes too stayed in Berlin in 1922. There he worked in the studio of the Russian Constructivist sculptor Alexander Archipenko, but it was Expressionism, so important in the art. life of the city of the early 1920s, that became probably one of his major experiences.
Expressive yet intimate paintings by Menkes show classical subjects. Apart from female nudes, he often painted self-portraits as a token of self-reflection as well as dialogue with the traditional renditions of the theme. He also painted landscapes and still lifes.