JÓZEF SZERMENTOWSKI, Pogrzeb chłopski, 1861

Józef Szermentowski (1833–1876)
Pogrzeb chłopski, 1861

olej na płótnie, 79 × 106
nr inw. MNP Mp 2031

Najwybitniejszy polski pejzażysta swojej generacji zawdzięczał rozwinięcie talentu opiece kieleckiego kolekcjonera i mecenasa Tomasza Zielińskiego, który finansował wykształcenie artysty od nauki w gimnazjum począwszy, aż po studia w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych (1853–1857). Samodzielna twórczość Szermentowskiego była związana z inicjującą realizm warszawską grupą artystyczną. Kluczowy dla jego biografii był wszakże pobyt we Francji od 1860 r. i kontakt z barbizończykami, międzynarodową grupą artystów malujących realistyczne pejzaże o romantycznej aurze.
Pogrzeb jest świadectwem artystycznej pełni, jaką malarstwo Szermentowskiego osiągnęło w początkach lat 60. XIX w. Już wcześniejsze obrazy, malowane na rodzinnej Kielecczyźnie, wykazywały samodzielność wobec sposobów ujęcia krajobrazu dominujących w malarstwie polskim. Nadmiernej malowniczości i sentymentalizmowi artysta przeciwstawił intymną wizję natury i człowieka. Tworząc potem we Francji, wykorzystywał inspirujące doświadczenia artystów barbizońskich, malował jednak polską wieś i polski pejzaż. Do przyjaciół w kraju pisał: „natura tutejsza nic osobliwszego – nie może iść w porównanie z naszym Krakowskiem i Sandomierskiem, nie mówiąc już o Pieskowej Skale…”.
Obraz charakteryzuje prostota, skromność i „nieestetyczność motywu” (jak postulowała ówczesna krytyka), a jednocześnie związana z tematem powaga. Tytułowa scena została ukazana w budzącym refleksyjność lekkim oddaleniu, jej wyraz związany jest z nieefektownym, zgrzebnym kolorytem o szarobrunatnej gamie. Harmonijnie wtopione w ów ton ciemne zielenie są w barwnej konstrukcji dzieła niezbędnym elementem uwydatniającym błękit zachmurzonego nieba. Dla wizualnej struktury obrazu najbardziej charakterystyczne jest przeciwstawienie osobliwej iluzji ruchu chmur fragmentowi związanemu z wyobrażeniem ziemi. Swoisty bezruch tej części obrazu, zakomponowanej w stabilizującym układzie trójkąta, podkreśla wymowę sceny tytułowej, a wrażliwości odbiorcy pozostawia refleksje związane z jej wymiarem metafizycznym. Późniejsza o rok, malowana w Paryżu druga wersja tego tematu znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie.

tekst: Maria Gołąb

  AUDIODESKRYPCJA
  dla osób z dysfunkcją wzroku

Peasant’s Funeral, 1861
oil on canvas, 79 × 106

The most distinguished Polish landscape painter of his generation owed the development of his talent to the attention of the Kielce-based collector and patron Tomasz Zieliński, who financed the artist’s education starting with high school tuition through studies at the Warsaw School of Fine Arts (1853–1857). Szermentowski’s independent work was tied with the Warsaw art group ushering in Realism. His stay in France after 1860 and contact with the Barbizon School, an international group of painters of Realist landscapes imbued with a Romantic air, proved to be the key moment for his career.
The Funeral is proof of the artistic heights of Szermentowski’s painting in the early 1860s. The earlier pictures painted in his native Kielce region indicated a uniquely independent manner of depicting landscape, dissimilar from that prevalent in Polish painting. The artist countered excessive picturesqueness and sentimentality with an intimate vision of nature and man. When subsequently working in France, he took advantage of the inspirational experience of the Barbizon artists but continued to paint the Polish countryside and landscape. He wrote to his friends in the homeland: “Nature here is nothing out of the ordinary – it does not measure up to the Polish areas of Kraków and Sandomierz, to say nothing of Pieskowa Skała ….”
The painting is simple and austere, its motif “unaesthetic” (as critics claimed), but also serious. The scene of the peasant’s funeral painting was shown with a reflective distance in an ineffective coarse palette with a preponderance of greys and browns. The dark-green hues, harmoniously matching the dominant tone, are an indispensable element that highlights the blue of an overcast sky. What is most characteristic of the visual structure of the painting is the juxtaposition of a unique illusion of the movement of the clouds with the fragment related to the ground. The stillness of this part of the painting, composed within a triangle that stabilises the picture, underscores the message conveyed by the title scene, leaving a reflection on its metaphysics to the sensitivity of the viewer.
A second version of this theme, completed the following year in Paris, can be seen in the National Museum in Warsaw.