HENRYK STAŻEWSKI, Kompozycja czarno-biała, 1965

Henryk Stażewski (1894–1988)
Kompozycja czarno-biała, 1965

relief, olej na desce, 95,5 × 65
nr inw. MNP Mp 2283

Henryk Stażewski to jeden z najwybitniejszych twórców awangardy XX-wiecznej – malarz, rzeźbiarz, teoretyk sztuki. W latach międzywojennych należał do ugrupowań artystycznych Blok, Praesens, „a.r.”, a także do działających w Paryżu: Cercle et Carré i Abstraction-création. Był współtwórcą Międzynarodowej Kolekcji Sztuki Nowoczesnej, stanowiącej fundament dzisiejszego Muzeum Sztuki w Łodzi. Po wojnie był rzecznikiem nowoczesności i twórczym kontynuatorem idei konstruktywizmu.
W kolekcji Muzeum Narodowego w Poznaniu znajduje się kilkanaście prac tego artysty. Najwcześniejsza z nich pochodzi z lat 20., ostatnia powstała dwa lata przed jego śmiercią. Prace Stażewskiego są świadectwem przemian zachodzących w sztuce XX w. i długiego trwania doświadczenia awangardy.
Od połowy lat 60. Stażewski tworzył kwadratowe kolorowe reliefy, doświadczenie to konfrontował z dziełami malowanymi tylko czernią i bielą. Według podobnej zasady została skonstruowana ekspozycja prac artysty w poznańskim muzeum: na jednej ścianie wiszą kolorowe reliefy, a naprzeciwko obrazy czarno-białe. Otwiera ją Kompozycja czarno-biała, relief z trzema czarnymi formami o beczkowatym kształcie, dominującymi w partii centralnej. Tło w jednej trzeciej od dołu jest czarne, w pozostałej partii białe. Przestrzennie umocowane formy zostały od tyłu pomalowane różem. Przy ostrym świetle barwa ta odbija się od białej powierzchni tła. Kompozycja czarno-biała jest jedną z ostatnich prac, w których Stażewski użył form o beczkowatym kształcie, tak charakterystycznych dla jego twórczości już od 2 połowy lat 50., tj. od czasu prezentacji Białych reliefów.
Twórczość malarza w latach 70. cechował powrót do rygoru racjonalizmu opartego na dominacji abstrakcji geometrycznej i operowaniu czystym kolorem. Podstawową formą wypowiedzi stał się kwadrat zarówno jako kształt obrazu, jak i element samej kompozycji. W ekspozycji poznańskiej jednym z najlepszych przykładów dzieł utrzymanych w tej poetyce jest Obraz nr 15.

tekst: Włodzimierz Nowaczyk

Composition in Black – and – White, 1965
relief, oil on wood, 95.5 × 65

Henryk Stażewski is one of the most outstanding artists of 20th-century avant-garde – a painter, sculptor, and art. theoretician. In the period between the world wars he belonged to art groups such as Blok, Praesens, “a.r.”, and to the Parisian groups Cercle et Carré and Abstraction-Création. A founder of the International Collection of Modern Art, which gave rise to the present-day Museum of Art in Łódź. After WWII he promoted modernity and continued Constructivist ideas in his own oeuvre.
The National Museum in Poznań collection includes over a dozen works by the artist. The earliest one comes from the 1920s, the last one was done two years before his death. Stażewski’s works reflect the transformations occurring in the art of the 20th c. and show the longlasting impact of avant-garde.
Starting with the mid-1960s, Stażewski made square colour reliefs, which he confronted with works painted solely in black and white. A similar principle is applied to the arrangement of the artist’s exhibits in the Poznań Museum: colour reliefs hang on one wall, directly opposite which there are paintings in black and white. The latter include Composition in Black – and – White, a relief with three black barrel-shaped forms, dominant in the central section. One-third of the background at the bottom is black, the remainder is white.
Spatially located forms are painted pink at the back; in intense light the colour pink is reflected against the white backdrop. Composition in Black and White is one of the last works where Stażewski applied barrel-shaped forms, a hallmark of his art as early as the 2nd half of the 1950s, i.e. since the display of White Reliefs.
The painter’s oeuvre of the 1970s was marked by a return to strict Rationalism based on the domination of geometric abstraction and the use of pure colours. The basic form of expression was the square, both as the format of the painting and an element of the composition itself. Within the Poznań exhibits, one of the best works is Painting No. 15.