ARTUR NACHT-SAMBORSKI, Akt z twarzą w cieniu, 1929

Artur Nacht-Samborski (1898–1974)
Akt z twarzą w cieniu, ok. 1929

olej na płótnie, 46 × 55
nr inw. MNP Mp 1534

To jeden z najpiękniejszych i najciekawszych aktów w polskim malarstwie międzywojennym. Namalowany w Paryżu, wystawiony podczas pierwszej prezentacji kapistów w Galerie Zak, jest wyrazistym znakiem odrębności artysty wobec malarskiego programu grupy. Sam akt, choć przedmiotowy, pozornie tylko – jak chcieli kapiści – zahacza o naturę. Kształty wywodzi ze sztuki, a wybrane formy dotyka brutalizującym widzeniem, jak karykaturalna w swym kształcie ręka, ucięta w kolanie i leżąca niczym kikut noga, czy kwestionujące jakość szlachetnego kolorytu tła i bieli, zgrzytliwe maźnięcia na zaplecku łóżka, na którym leży modelka – motyw wywiedziony od Camille’a Corota. Zakorzeniony w tradycji temat tu uzyskał swoistą formułę, w której klasycyzująca normatywność przedstawienia – nienaganne proporcje gładkiego ciała – idzie w parze z wizją odmienną: jej najmocniejszym znakiem jest odcięcie głowy pogrążonej w cieniu i nadłamana forma podpierającej głowę ręki. Decyzja o „braniu z Corota”, klasycyzujący w swej istocie zabieg, kształtuje fragmenty kompozycji w myśl klasycznych zasad harmonii i ładu. Równolegle jednak Corotowskie wzory są przez malarza dezintegrowane i otrzymują funkcje odmienne od pierwotnych. Aktywnie działają wskazane fragmenty wzięte z innego malarskiego słownika, a ich „prymitywizowanie”, wraz z taką cechą obrazu jak płaskość kompozycji, oddalają od klasycyzujących przyporządkowań. Ogromne znaczenie ma tu światło (w tradycji malarskiej znak transcendencji), które rozświetla ciało, a głowę pozostawia w głębokim cieniu i po raz kolejny wprowadza do obrazu nieklasyczną tajemniczość.
Deklaratywnie niemal ujawnione zakorzenienie w sztuce, wyjście obrazu ze sztuki, a zarazem ekspresyjne przewartościowywanie tej zasady i budowanie przekazu o głębokiej duchowości to jedna z najważniejszych cech tego dzieła.

tekst: Maria Gołąb

A Nude with a Face in the Shade, ca. 1929
oil on canvas, 46 × 55

This painting is one of the most superb and interesting nude pictures in Polish painting between the world wars. Completed in Paris, exhibited during the first show of the kapiści in the Galerie Zak, it is a clear sign of the artist’s unique stand with respect to the programme of the group. The nude itself, while objective, only seemingly – as kapiści wanted – links with reality. It derives shapes from art, and touches selected forms with a brutalising vision. This applies to the caricature shape of the arm, a leg cut at the knee and lying like a stump, or the incongruous strokes on the headboard of the bed, questioning the quality of the noble colour of the background and the whiteness. Lying on the bed is the model – a motif borrowed from Camille Corot. The theme, rooted in tradition, is presented in a new formula where the Classicist norms of representation, i.e. perfect proportions of the smooth body, accompany a different vision. The strongest sign of this vision is the severing of the head in the shade and the broken form of the hand supporting the head. The decision to “borrow from Corot,” a Classicist measure, shapes fragments of the composition in keeping with the Classical principles of harmony and order. At the same time however Corot’s influences are disintegrated by the painter and acquire functions dissimilar from the original ones. The indicated fragments taken from another dictionary of painting are in operation and when made “primitive,” along with the features of the painting as the flatness of the composition, they depart from Classicist associations. Of substantial importance here is the light (traditionally a sign of transcendence in painting). It illuminates the entire body, and leaves the head in deep shade and once more introduces into the painting a non-Classicist mystery.

An almost declared dependence on artistic tradition, the painting being born out of art, and the expressive re-valuation of this principle and constructing a profoundly spiritual message are the major features of the work.